“Verschillende doelgroepen zijn in deze wijken verleerd om buitenshuis te leven”

In het magazine De Veilige Wijk, dat eind vorige maand verscheen, brengen onderzoekers van Platform31 de complexiteit van veiligheidsbeleving in kwetsbare wijken voor gebiedsontwikkelaars in kaart. Zij stellen dat je als professional “aan diverse knoppen kan draaien als je die veiligheidsbeleving in kwetsbare wijken wil verbeteren.” Bijvoorbeeld het verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving en/of de sociale cohesie in de wijk. De onderzoekers geven in het magazine zes tips “om concreet mee aan de slag te gaan in jouw wijk.”

Het begint met het inrichten van de openbare ruimte met oog voor de menselijke maat. Dat betekent volgens de onderzoekers overzichtelijke, leesbare en aantrekkelijke straten, pleinen en parken met goede zichtlijnen. Daarnaast moeten deze ruimtes ook functies en doelen combineren. Bijvoorbeeld door verblijfs- en doorgangsfuncties te mengen met voldoende ruimte voor spelen, uitrusten en ontmoeten. Belangrijk in het ontwerptraject is dat bewoners en gebruikers goed worden betrokken en de ruimte nog niet helemaal af is na het ontwerp, zodat deze groepen ook zelf nog wat kunnen toevoegen. “Door bewoners en gebruikers van de openbare ruimte te betrekken bij de inrichting van een plek en ook de programmering van activiteiten op die plek, bevorder je het eigenaarschap.”

Buiten de boot vallen

In het magazine maakt Randy Bloeme, adviseur stedelijke ontwikkeling bij Inbo, de verbinding tussen deze zes tips en zijn eigen praktijk. Hij legt uit hoe volgens hem de gebouwde omgeving het veiligheidsgevoel beïnvloedt en wat je als gebiedsontwikkelaar kan doen om de veiligheidsgevoelens te versterken.

Welke ruimtelijke aspecten in kwetsbare wijken zorgen vaak voor een onveilig gevoel?

“Een van de grootste ruimtelijke factoren die het gevoel van veiligheid beïnvloedt, is de interactie tussen de openbare ruimte en de woningen en gebouwen er omheen. In kwetsbare wijken zie je vaak dat de eerste woonlaag zich op de eerste etage bevindt, dat complexen blinde plinten hebben en auto’s direct voor de voordeur staan. De openbare ruimte wordt op die manier dus onttrokken aan het zicht van de woningen en er is weinig interactie tussen woningen en de straat. Daarnaast zien we dat de openbare ontmoetingsplekken, zoals een speeltuin, in veel wijken in de hoeken zijn geplaatst. Deze plekken zijn daardoor vaak geïsoleerd, voor veel bewoners minder toegankelijk en er is weinig informeel toezicht. Er komen weinig toevallige voorbijgangers langs.”

“Het gebrek aan toezicht kan voor een onveiligheidsgevoel zorgen, waardoor mensen de plek vermijden. Een voorbeeld hiervan zijn verblijfsplekken voor jongeren. Deze zijn ingericht vanuit de gedachte dat jongeren die overlast geven iets te doen moeten hebben op een plek waar anderen er geen last van hebben. Het zijn vaak slecht onderhouden voetbalveldjes op afgelegen plekken in de wijk. Er is dan weinig toezicht en weinig te doen naast het voetballen. Daardoor komen jonge meiden er bijvoorbeeld niet graag en vallen zo buiten de boot.”

Wat heeft het gebruik van de openbare ruimte ermee te maken?

“Je ziet vaak dat plekken in de openbare ruimte in kwetsbare wijken zeer monofunctioneel zijn. Hierdoor maakt een specifieke groep er de dienst uit. Dat kan bij anderen onveiligheidsgevoelens oproepen. Terwijl plekken die uitstralen dat iedereen er gebruik van kan maken een positief effect op de veiligheidsgevoelens kan hebben. Zo merken we dat meer abstract en natuurlijk ingerichte plekken, bewoners de mogelijkheid bieden om een eigen invulling te geven aan een plek.”

“Een bijkomend voordeel is dat de plek beter kan meebewegen met de ontwikkelingen in de wijk. Als je nu een speelplek inricht voor de kleine kinderen in de wijk, ligt die er over een paar jaar verlaten bij. De kinderen zijn immers pubers geworden. Maar een multifunctionele plek zal over een paar jaar nog gebruikt worden. Ontwerpers vallen vaak in de valkuil van ‘over-ontwerpen’ – door plekken dicht te timmeren blijft er dan weinig ruimte voor verschillende doelgroepen en voor bewoners om er hun eigen draai te geven.”

Hoe kan je als gemeente in kwetsbare wijken aan de slag met een veilige openbare ruimte die voor iedereen toegankelijk is?

“Goede en veilige openbare ruimte kan je alleen maken met bewoners en organisaties in de wijk. In kwetsbare wijken moeten wel wat extra stappen worden gezet om bewoners goed te betrekken. Veel bewoners leven in de waan van de dag. Tijdens gesprekken voert de dagelijkse gang van zaken de boventoon en hebben bewoners moeite om de dagelijkse problematiek te ontstijgen. Als jij als gemeente aan de slag wilt met de openbare ruimte en veiligheid, moet je eerst op korte termijn werken aan vertrouwen opbouwen en zorgen voor zichtbare kleine verbeteringen. Als je dit achterwege laat, kan je niet met bewoners werken aan een duurzaam veilige openbare ruimte.”

“Daarnaast is in kwetsbare wijken altijd iemand nodig die in contact staat met bewoners en zich om het reilen en zeilen van de wijk bekommert. Iemand die een oogje in het zeil houdt, anderen aanspoort om naar buiten te komen en erop let dat een ruimte niet door een groep wordt toegeëigend. Dit kan bijvoorbeeld een beheerder of omgevingsmanager zijn, maar het zou ook de gastheer van een buurtkoffiecorner kunnen zijn. Tot slot is het belangrijk dat je als ambtenaar bewust bent van het bestaan van cultuurbarrières in superdiverse wijken. Verschillende doelgroepen zijn in deze wijken verleerd om buitenshuis te leven. Je komt er dan niet met alleen een veilige openbare ruimte. Er zijn ook activiteiten nodig om de bewoners aan te sporen om naar buiten te komen en de ruimte te gebruiken. Kortom, met alleen een goed ontwerp kom je er in kwetsbare wijken niet als gemeente. Je moet ook een rol vervullen in het programmeren en beheren van de ruimte.”