Willen we een no-deal landschap?

Deze zomer was ik aan de kust van Zuidwest-Engeland. Een gebied met veel vergane glorie. De badplaatsen waren voor de Engelsen populaire vakantiebestemmingen tot de jaren tachtig. Maar langzaamaan trokken veel mensen steeds vaker naar de Turkse en Spaanse kusten. Een ontwikkeling die we nu zien bij bedrijven: honderd bedrijven hebben vanwege de onzekerheid rond de Brexit de keuze gemaakt om uit Groot-Brittannië te vertrekken. Dit aantal groeit. De bedrijven vrezen een no-deal Brexit, waardoor hun toegang tot de Europese markt uitermate lastig zou kunnen worden.

Deze ontwikkeling brengt me op de vraag welke deals voor de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) zijn te maken. In een ideale situatie komen uiteenlopende disciplines en bestuurders tot een gemeenschappelijke ruimtelijke visie en uitwerking. Dit lijkt eenvoudig, maar is het vaak niet. Ook de zoektocht naar voldoende investeringsgeld en waar dan met prioriteit in te investeren, is een forse uitdaging. Les van de Brexit: soms is het noodzakelijk om je eigen vak of je eigen politieke belang te overstijgen. Denk niet als alleswetende of alleen vanuit macht. Niet alles is direct op te lossen. Soms zal de (regionale) overheid tegen de haren instrijken van lokale spelers, in andere gevallen is het beter te kiezen voor een pauze.

Leen Verbeek (PvdA), Commissaris van de Koning in Flevoland, verwoordde dit in een gesprek dat ik laatst met hem had glashelder: ‘dat je weliswaar altijd moet proberen bij tegenstellingen partijen tot overeenstemming te brengen. Echter in de huidige polariserende samenleving moeten we ook onder ogen zien dat er moed voor nodig is om te concluderen dat een compromis niet haalbaar is. In de afweging is het nemen van een besluit dan vaak van een hogere orde, dan de ambitie van een compromis.”

Een actueel voorbeeld van de hogere orde in een ander domein is het verschil van mening tussen minister Ingrid van Engelshoven en diverse universiteiten over hoe het rijksgeld het beste kan worden verdeeld. De minister legt op advies van de Commissie-Van Rijn met de beschikbare financiering voor het hoger onderwijs het accent bij bèta- en techniekstudies. Dit vanwege de grote vraag op de arbeidsmarkt naar deze kennis en voor een sterke concurrentiepositie met het buitenland.

De wetenschappers en de minister zijn het eens dat universiteiten minder met elkaar moeten concurreren. De protesten richten zich voornamelijk op het beperkte budget en het accent op de bèta- en techniekrichtingen wat betreft de verdeling van de beschikbare middelen. Dit helpt volgens de medewerkers van de universiteiten niet om de samenwerking tussen disciplines te stimuleren en over je grenzen heen te leren denken en werken.

Of het nu gaat om de toekomst van de universiteiten of de NOVI, het Brexit-drama maakt duidelijk dat er veel verloren gaat als men blijft hangen in politieke strijd. We staan voor majeure opgaven met het energievraagstuk, het woningtekort en de toenemende macht van nieuwe mega-bedrijven. Eerder schreef ik over de opkomst van de digitale reuzen in de Wieringermeerpolder in ruil voor agrarische gronden. En recent agendeerden Joks Janssen en Cees-Jan Pen het willekeurige landen van grote bedrijfsdozen in het landschap van Noord-Brabant. De dozen leveren werkgelegenheid op, maar te weinig wordt nagedacht over de omvang, waar en hoe je ze plaatst of hoe je ze koppelt aan de energieopgave.

Recent is hier de programmatische aanpak stikstof (PAS) bijgekomen. De boodschap van D66 is om de veestapel te halveren. Koeien in de wei mogen blijven, maar varkens en kippen, daar hebben we er veel te veel van. Op de vrijkomende plekken kunnen we de broodnodige nieuwe woningen. Zo zien we al koop van stikstofrechten van boerenland om woningbouw mogelijk te maken. Een nadeel voor de één kan voordelen voor de ander brengen. Overigens reageerde CU minister Carola Schouten kritisch, gezien het lopende stikstofonderzoek onder leiding van oud-minister Remkes.

Het huidige Nederland staat voor een veelal nog onderschatte en zeer omvangrijke ruimtelijke transformatie met lastige beslissingen. Laat de NOVI geen serie van no deals worden, met Belgische landschappen (denk aan de route Brussel-Antwerpen) tot gevolg. Een no deal is soms onvermijdelijk, maar laten we voor de forse ruimtelijke uitdagingen als de energieopgave, het woningtekort en de PAS gaan voor ‘go deals’.

Samenwerking van diverse partijen om tot een goed perspectief te komen is één, maar zorg ook voor een haalbare investeringsstrategie. Voorliggende opgaven vragen om harde keuzes, iets wat lange tijd niet nodig was. Soms is hierbij in de woorden van Commissaris Verbeek een hogere orde besluit nodig. Protest hoort erbij en kan mede richting geven voor dit type besluiten om een koers en geld te regelen. Laat de Brexit hierbij een les zijn, blijf niet hangen in de politieke strijd. Stuur met de NOVI op economische en duurzame haalbare doelen en verlies de waarde van de ruimtelijke kwaliteit in ons kleine polderland hierbij niet uit het oog.

Cover: Landschap windmolens_Photo by Niels Bosman on Unsplash