Door Tim Zwanikken
8 jan 2018 - Kijk bij erfgoed niet alleen naar het monument zelf, maar vooral naar de betekenis en de toegevoegde waarde ervan voor de omgeving. Verschuif de focus, kortom, van ‘gebouw naar gebruiker en gebied’. Dit bepleiten de Raad voor Cultuur (RvC) en de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in hun gezamenlijke advies ‘Brede blik op erfgoed; over de wisselwerking tussen erfgoed en transities in de leefomgeving’.
Nederland verandert
Nederland gaat op de schop om allerlei transities en ontwikkelingen ruimtelijk te kunnen opvangen. De gevolgen van onder meer de energietransitie, klimaatadaptatie, verstedelijking, schaalvergroting in de landbouw, technologische innovaties en veranderingen in de bevolkingssamenstelling zijn groot, maar gaan met onzekerheden gepaard en zijn voor elke regio anders. Op verzoek van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap hebben de raden gekeken wat deze ontwikkelingen voor het onroerend erfgoedbeleid betekenen. Dat beleid hoeft niet drastisch te worden gewijzigd, is de conclusie, er is vooral behoefte aan een cultuurverandering in de erfgoedsector.
Meer zorg voor kwaliteit gebieden
De erfgoedsector richt zich nu nog te veel op het behoud van gebouwen en te weinig op de betekenis ervan voor de omgeving. Op gebiedsniveau zal de impact van de ontwikkelingen namelijk groot zijn. Dit is vooral zorgelijk omdat de kwaliteit van veel stedelijke en landelijke gebieden nu al onder druk staat. De transities zijn aanleiding meer aandacht te geven aan de kwaliteit van gebieden. Gebruik de transities en creëer meerwaarde door erfgoed al vanaf de start op te nemen bij ontwikkelingen. Volgens de raden zijn omgevingsvisies uit de Omgevingswet een instrument waarmee Rijk, provincies en gemeenten al die ontwikkelingen een plek kunnen geven met aandacht voor de kwaliteit van die gebieden. Verhalen over erfgoed kunnen hierbij een inspiratiebron zijn, draagvlak creëren voor verandering en een verbindende rol spelen bij een gedeelde visie op de toekomst.
Meer oog voor de gebruiker
Een gebouw zonder gebruiker is lastig te behouden, en leegstand leidt al gauw tot kwaliteitsverlies. Gelukkig is er de laatste jaren, onder invloed van de vastgoedcrisis, steeds meer aandacht gekomen voor tijdelijk gebruik, herbestemming en herontwikkeling. Nu de woningmarkt weer aantrekt, is het belangrijk hiermee door te gaan en niet meteen terug te keren naar de oude gewoonte van ‘bouwen in het weiland’. In dat licht pleiten de raden in hun advies voor meer aandacht voor de gebruiker. De erfgoedsector moet zijn focus verleggen van ‘selecteren en aanwijzen’ naar ‘makelen en schakelen’. Stimuleer tijdelijk en nieuw gebruik door mee te denken met de wensen van de gebruiker. Richt ook het instrumentarium hierop in.
Aandacht voor doelgroepen
Tot slot constateren de raden dat er actiever gezocht moet worden naar draagvlak en inbreng van jongeren en Nederlanders met een migratieachtergrond. Gebruik ook de verhalen over erfgoed die zij vertellen om een verbinding te leggen in de gesprekken over de toekomst van een gebied.
Lees hier het volledige advies ‘Brede blik op erfgoed; over de wisselwerking tussen erfgoed en transities in de leefomgeving’ .
Coverfoto: Paul van de Velde
