Buiksloterham in Amsterdam: circulaire stadswijk in wording

Op de plek waar ruim 700 jaar geleden een zeedijk werd aangelegd om twee buitendijkse landtongen in te sluiten ontwikkelt zich momenteel de circulaire stadswijk van Amsterdam: Buiksloterham. In de vorige eeuw fungeerde het gebied aan de noordelijke IJ-oever voornamelijk als terrein voor industrie, onder meer voor Shell.

Toen haven- en industrieactiviteiten zich vanaf de jaren tachtig steeds meer richting het westen van Amsterdam verplaatsten, besloot de gemeente Amsterdam de Noordelijke IJ-oevers te transformeren tot stedelijk woon-werk gebied. Voor Buiksloterham stelde zij in 2009 een bestemmingsplan op zonder concreet eindbeeld en met zoveel mogelijk flexibiliteit, om het gebied op een organische manier te ontwikkelen.

Zo werd Buiksloterham een plek waar avontuurlijke ondernemers en zelfbouwers de ruimte kregen om te ontwikkelen. Inmiddels kenmerken verschillende in het oog springende initiatieven het gebied. Op De Ceuvel zijn oude woonboten hergebruikt om op sterk vervuilde grond een creatieve en duurzame tijdelijke broedplaats te creëren. Even verderop ligt Schoonschip, een plek in het kanaal waar milieubewuste bewoners samen een duurzaam wijkje met drijvende woningen hebben gecreëerd. Ook is het Stadslab Buiksloterham Circulair actief, dat de verschillende initiatieven van zelfbouwers, ondernemers, bedrijven, kennisinstellingen en ontwikkelaars met elkaar verbindt.

Circulariteitsambities

In de beginjaren van de gebiedstransformatie ontwikkelden verschillende stakeholders het idee om van Buiksloterham een circulair stedelijk gebied te maken. Dit sloot aan op het stevige circulariteitsbeleid van gemeente Amsterdam, dat zich baseert op de ‘stadsdonut’-filosofie van de Britse econome Kate Raworth. Het in het gebied aanwezige Stadslab zette vaart achter deze ambities en bracht in 2015 22 partijen bij elkaar om een gezamenlijk ambitiedocument voor het gebied te ondertekenen. Dit manifest, onderbouwd met analyses van adviseurs Metabolic, DELVA Landscape en Studioninedots, formuleert negen wijd uiteenlopende ambitiepunten: van afvalstromen, zelfvoorzienende energie en ‘zero-waste’ tot inclusie, diversiteit en een aantrekkelijke, gezonde en veilige woonomgeving. De partijen hebben het gebied ook als ‘living lab’ aangewezen: een plek waar bewoners, bedrijven, kennisinstellingen en de gemeente Amsterdam experimenteren met duurzame en circulaire gebiedsontwikkeling.

Buiksloterham&Co

Binnen het grotere gebied van Buiksloterham vindt het project Buiksloterham&Co plaats, dat ontwikkeld wordt door woningcorporatie de Alliantie. Buiksloterham&Co bestaat uit zo’n 520 woningen, 5000 m2 werkruimte en horeca en heeft een zeer divers woonprogramma. Sociale huurwoningen, vrije sectorhuurappartementen, koopwoningen, collectief particulier opdrachtgeverschap en individuele zelfbouw wisselen elkaar af op een grondoppervlak van 29.000 vierkante meter. Het plan is door Studioninedots ontworpen met een ‘kleine korrel’ –stedenbouwkundig jargon voor relatief kleine blokken en een gevoel voor de menselijke maat. Ook zijn de woningen gepositioneerd rondom binnentuinen, waar de woningeigenaren via een VVE-achtige constructie voor het beheer zullen zorgen.

Sociale circulariteit

De circulaire ambities voor Buiksloterham vertaalde de Alliantie in samenwerking met de gemeente Amsterdam in een uitwerkingsprogramma met aandacht voor onder andere energie, afval en deelmobiliteit. Ook richtte de woningcorporatie zich onder de noemer ‘sociale circulariteit’ op de sociale dimensie van het gebied.

In drie appartementenblokken met sociale huurwoningen reserveerde de Alliantie fysieke ruimte om daar later gemeenschappelijke huiskamers met gedeelde wasmachines te realiseren. Dit kon zij doen omdat de corporatie samenwerkt met zorgorganisatie Philadelphia, die 24 woningen bij de Alliantie huurt voor bewoners met een licht verstandelijke beperking. Sinds de appartementenblokken in het voorjaar 2020 zijn opgeleverd, beheert Philadelphia de ruimtes en gebruikt deze voor dagbesteding voor haar cliënten. Daarnaast bieden de huiskamers ruimte voor allerlei initiatieven, activiteiten en uitwisselingen onder bewoners. Zo moeten de huiskamers een katalysator vormen voor het ontstaan van ontmoeting en een community-gevoel in de buurt.

Experiment

De gedeelde huiskamers zijn een voorbeeld van het experiment dat Buiksloterham is. Het zal nog moeten blijken wat de investeringen in de huiskamers door de Alliantie en Philadelphia uiteindelijk aan maatschappelijke opbrengsten opleveren. Een ‘living lab’ betekent ook dat sommige ideeën niet niet lukken.

Nu de nieuwbouwblokken in Buiksloterham in een razend tempo verschijnen en de stadswijk echt vorm begint te krijgen, ontstaan er kritische geluiden van mensen die zich afvragen in hoeverre het gebied daadwerkelijk circulair zal worden. Zo lijkt er nog maar weinig ruimte voor ‘groen’ over te blijven in deze duurzame wijk. Wat het uiteindelijke resultaat ook zal zijn, Buiksloterham is als experiment in de praktijk in ieder geval een waardevol project voor de kennisontwikkeling op het vlak van circulaire gebiedsontwikkeling.