Buurtgroen in eigen hand met de hovenier als schakel tussen gemeente en bewoners

Het wordt steeds gebruikelijker dat bewoners zelf het openbare groen in hun buurt onderhouden in plaats van een gemeente. Het standaard groenbeleid en maaidiensten maken regelmatig plaats voor op maat gemaakte, door de buurt gestuurde (moes)tuinen en parken. Soms hebben VvE’s het beheer volledig in eigen handen, met groencommissies die vanuit bewonersinitiatief zijn ontstaan, zoals in de Waaranders-buurtschappen. Ook pakken ontwikkelaars het beheer samen met bewoners op. Zo zorgt gebiedsontwikkelaar AM ervoor dat bewoners bij het Amsterdamse project ZOË de juiste kennis van biodiversiteit hebben om het groen blijvend te onderhouden.

Tegelijkertijd kunnen deze bewoners in veel gevallen wel wat ondersteuning gebruiken: zowel in het vergaren van kennis over gezonde ecosystemen en onderhoud, als in het overleg met de beheerafdelingen van de gemeente of woningcorporatie. In het project ‘De Nieuwe Hovenier’ van de Wageningen University and Research werden hiervoor hoveniers en groenvoorzieners betrokken als intermediair en groenexpert. Deze houden niet enkel zelf het groen bij, maar helpen bewoners om het zelf en samen te doen. Onderzoeker Carmen Aalbers zette samen met de Koninklijke Vereniging van Hoveniers en Groenvoorzieners, individuele groenbedrijven en gemeenten pilots op waarin hoveniers bewoners ondersteunden in het onderhouden van het buurtgroen.

Aalbers deed al langer onderzoek naar bewoners- en bedrijfsinitiatieven in buurten met sociaaleconomische uitdagingen en zette deze kennis in 2020 om naar de praktijk. Terwijl de positieve invloed van het groen op de gezondheid van de bewoners groot is, zorgt de participatieve aanpak ervoor dat bewoners het groen meer naar eigen wens inrichten en zich ook meer betrokken voelen bij het lokale buurtgroen. Groenvoorzieners in wijken in onder andere Almelo, Venlo, Almere en Ridderkerk deden mee aan het actieonderzoek. De geleerde lessen en vragen die tijdens de projecten opkwamen, werden gebundeld op een voor iedereen toegankelijke website zodat geïnteresseerde stakeholders zelf aan de slag kunnen.

Hovenier als verbinder

Volgens Aalbers zit het potentieel van de hovenier in het bijbrengen van kennis van groenaanleg en onderhoud en het verbinden van de praktijken van bewoners en de gemeente of woningcorporatie: “Burgerinitiatieven zijn er genoeg, maar zij missen soms de nodige groenexpertise om de kwaliteit van het groen te borgen. Ook lopen zij er tegenaan dat in gesprekken met het stadsbeheer of groenbeheer van de gemeente strenge eisen over het beheer worden gesteld. De hovenier kan als intermediair helpen om de behoeftes van beide partijen op elkaar te laten aansluiten. Bovendien kan de hovenier technisch uitdagend of zwaar werk uit handen nemen van de bewoners en adviseren over een praktische ruimtelijke indeling van het groen. Dit in ruggespraak met gemeente of woningcorporatie als opdrachtgever en eigenaar van het groen.”

In plaats van dat de hovenier wordt ingezet om het groen in de openbare ruimte zo efficiënt en goedkoop mogelijk bij te houden, kwamen de hoveniers en groenbedrijven in de projecten op regelmatige basis naar de buurt om daar te luisteren naar de behoeftes van bewoners en deze actief te betrekken. Volgens Aalbers hadden de hoveniers hierbij een zorgvuldige sociale rol te vervullen: goed luisteren, bestaande initiatieven verbinden, vertrouwen winnen en de wensen van bewoners aanvullen met groene expertise. Dat vraagt sociale skills van de hovenier om zaken met verschillende soorten bewoners en de opdrachtgever tegelijk af te stemmen.

Ook kan de hovenier de schakel zijn in de samenwerking met de woningcorporatie. Ook voor de woningcorporatie is het goed onderhouden van het groen in de binnentuinen van belang voor het creëren van een prettige woonomgeving en het behoud van de waarde van het vastgoed. Hiervoor werd in de Buurt De Gaarde in Den Haag Zuidwest een Tuinteam opgezet samen met bewoners en social designers, dat afspraken maakte en regelmatig overlegde met de woningcorporatie over de inrichting van het groen. Net zoals bij de gemeente bleek het hier belangrijk om duidelijke afspraken over doorlopende financiën, beleid en communicatie te maken.

Woensdag tuindag

Ook werden met het project in de wijk Vastenavondkamp in Venlo groene plekken in de buurt aangepakt samen met het lokale bewonersinitiatief ‘t Zilvermeertje. Een groenbedrijf en woningcorporatie hielpen met de realisatie van een gezamenlijke tuin met moestuinen, voortuinen en tot dan toe betegelde achterpaden. Iedere eerste woensdag van de maand kwam het bedrijf op bezoek om met bewoners te tuinieren en advies te geven over de inrichting. In de tussentijd onderhouden bewoners zelf de gedeelde plekken in de wijk. Gedurende het project zijn steeds meer bewoners aangehaakt.

In verschillende Dordtse wijken werd een samenwerkingsovereenkomst voor het groenbeheer tussen een groenbedrijf, bewoners en de gemeente getekend, met als doel om de sociale samenhang in de buurt te verbeteren en per wijk met minimaal drie bewoners het groen blijvend te laten onderhouden. Daarbij konden bewoners ook stukken groen ‘adopteren’ voor meer eigenaarschap over deze plekken en bood het hoveniersbedrijf gereedschap aan voor het opruimen van zwerfafval. Door het project zou meer onderling contact tussen bewoners zijn ontstaan. Wel liet deze casus de kwetsbaarheid van de participatieve methode zien: het project werd beëindigd door het vertrek van de contactpersoon binnen de gemeente, waarna de samenwerking tussen de groenvoorzieners en de gemeente niet weer is opgepakt.

Loslaten

Volgens Aalbers vraagt de aanpak van alle deelnemende partijen om uit hun ‘comfortzone’ te stappen. Zo zijn gemeenten gewend om bijvoorbeeld in hun aanbestedingen strenge eisen te formuleren over hoe het groen onderhouden moet worden, terwijl het hoveniersproject een mate van onvoorspelbaarheid met zich meebrengt: “Als er dan ineens een busje elke maand komt met materieel en twee deskundige medewerkers die bewoners gaan ondersteunen, dan vraagt de gemeente zich af: wat gaan ze dan concreet doen?” De gemeente moet hierbij de touwtjes uit handen geven, om erop te vertrouwen dat het groenbedrijf samen met de bewoners de juiste aanpak voor het groen levert.

Om toch de voordelen van het participatieve project te behalen, zoals meer betrokken bewoners en gezonde buurten, moeten zorgvuldige samenwerkingsafspraken gemaakt worden waarin duidelijk wordt hoe de rollen verdeeld zijn. Ook zou volgens Aalbers het groen niet als een sluitpost van een gebiedsontwikkeling moeten worden gezien, maar op voorhand in de financiering op lange termijn moeten worden gebudgetteerd.

Aalbers roept stedenbouwers en architecten op om de verbinding met groenexperts op te zoeken: “Stedenbouwers moeten de groenstructuren van meet af aan meenemen in hun ontwikkelingen. Zij weten veel, maar niet altijd hoe de natuurlijke systemen precies functioneren: Hoe werkt de ondergrond, hoe ga je om met de ruimte in de bodem, en hoe organiseer je de bouwmassa’s zodanig dat het groen goed functioneert en optimaal gebruikt kan worden door bewoners?”