De groene revolutie in Parijs geeft de metropool meer lucht

Parijs spreekt al eeuwen tot de verbeelding. Bij schilders bijvoorbeeld, zoals de tentoonstelling ‘Nieuw Parijs’ dit voorjaar in het Kunstmuseum Den Haag liet zien – over hoe de impressionisten de snel veranderende stad van de 19e eeuw waarnamen. Het was de tijd waarin nieuwe woorden als ‘boulevard’ en ‘flaneren’ werden geïntroduceerd, nadat de stedenbouwkundige opzet van de stad fors op de schop was gegaan. Fotografen, filmers, cabaretiers, schrijvers en andere kunstenaars reizen veelvuldig af naar de stad (of gaan er zelfs wonen, zoals Adriaan van Dis deed en er diverse romans over publiceerde).

Ook in het vak van gebiedsontwikkeling is de stad een lichtend voorbeeld. Uiteraard in de architectuur, maar zeker ook in het stedelijk landschap en de openbare ruimte. Begin jaren negentig van de vorige eeuw togen veel vakgenoten naar Parijs om daar het Parc André Citroën en het Parc de la Villette te gaan bekijken; beide grote parken waar op een andere manier met vormgeving en inrichting werd omgegaan. In de kolommen van Gebiedsontwikkeling.nu is er ook het nodige over Parijs geschreven.

Beter ademen

Inmiddels is het groen in de stad in een breder daglicht komen te staan, ook in Parijs. Het wordt bijna existentieel in verband gebracht met het voortbestaan van de stedelijke populatie door de koppeling aan thema’s als gezondheid en menselijk welbevinden. De bewoners in Parijs moeten letterlijk en figuurlijk beter kunnen ademen, aangezien het verkeer voor veel ongezonde deeltjes in de lucht zorgt. Met die duurzaamheidsambitie is burgemeester Anne Hidalgo (aangesteld in 2014 en volgend jaar aftredend) aan de slag gegaan. Haar ambitie en de daaropvolgende uitwerking in acties zijn niet onopgemerkt gebleven. Direct na haar aanstelling, in november 2014, schreef Hidalgo een oproep uit voor creatieve plannen om de stad beter te maken, sterker nog: opnieuw uit te vinden. Het ging daarbij om 23 onderbenutte locaties in de stad, ruim 800 (!) teams schreven in en dat leverde een veelheid aan ideeën op. En ook al toen werd er bijvoorbeeld nagedacht over het aanpakken van de Boulevard Périphérique die de Parijse binnenstad omringt (door er een landschapsbrug overheen te leggen).

In de jaren die volgden kwam het ene na het andere initiatief uit de koker van het gemeentebestuur. Een bomenplan, een biodiversiteitsplan, een frisse luchtplan – en ga zomaar door. In de inleiding van de publicatie ‘The greening revolution’ passeren ze de revue. In zijn inleidende essay typeert Jaap Modder (die op Gebiedsontwikkeling.nu zelf meerdere recensies heeft geschreven over groen in relatie tot stedelijke ontwikkeling) de ontwikkeling van Parijs niet voor niets als de volgende revolutie die in de stad plaatsvindt. Na de ‘opruimingsoperatie’ onder leiding van Baron Haussmann (meer dan 50 procent van het stedelijk weefsel werd afgebroken) en de opkomt van de automobiel (die zelfs de brede boulevards verstopte), is het nu tijd voor de derde omwenteling: de vergroening van de stad. De cijfers die Modder aanhaalt zijn indrukwekkend: 200 straten zijn al autovrijgemaakt en omgebouwd tot ‘rues jardin’ (tuinstraten), er volgen er nog 500. Bewoners mogen meepraten over welke straten hiervoor worden aangewezen. Daarnaast zijn er al 10.000 parkeerplaatsen opgeheven en dat aantal wordt nog verdubbeld. Ook op andere terreinen worden er grote aantallen genoemd, zoals de aanplant van 170.000 bomen.

Modder benoemt de verdere aanpak van de genoemde ringweg rond Parijs als de meest strategische ingreep in het nog gezonder maken van de stad. “Helemaal wanneer deze wordt gecombineerd met de spectaculaire uitbreiding van het openbaar vervoer-netwerk.” Het gaat om de transformatie van de ‘ceinture grise’ naar de ‘ceinture verte’, van de grijze naar de groene band. In het kader van Olympische Spelen van 2024 is al een begin gemaakt, met onder meer het verlagen van de maximumsnelheid en het aanbrengen van een speciale baan voor carpoolers, bussen en taxi’s. Op de middellange termijn wordt het aantal rijstroken teruggebracht en de vergroening geïntensiveerd. De ring moet dan een echte stadsboulevard worden. Niet alleen goed voor de gezondheid van de direct aanwonenden, maar ook een manier om Parijs beter te verbinden met de gebieden eromheen.

Volgens Modder kenmerkt de Parijse aanpak zich door de focus op concrete resultaten. Ook hier zijn er plannen en programma’s, maar het stadsbestuur benadrukt vooral de implementatie van de maatregelen: “Een recent voorbeeld is de vergroening van het Place de la Concorde. Het stadsbestuur brengt de huidige situatie in beeld en toont vervolgens hoe, mede door het verlagen van de verkeersdruk, het immense plein groener kan worden. En de boodschap is: door deze interventie treedt verkoeling op, waar op een warme zomerdag grote behoefte aan is. Dat is een groot contrast met de gebruikelijke aanpak in stedelijke planning. In veel andere steden staan planning en plannen in het middelpunt van het debat en de uitvoering valt dan vervolgens tegen – of blijft helemaal uit.” Laten we hopen dat in Nederland een Rijksprogramma als Groen In en Om de Stad (GIOS) dat lot niet ten deel valt, maar dat terzijde. Overigens blijkt uit een artikel op NRC dat er ook wel degelijk kritiek is op de plannen van Hidalgo.

Na de korte duiding van de Parijse beleidscontext is het tijd om de projecten in Parijs te gaan bekijken (respect voor de redactie die in korte tijd een veelvoud ervan bezocht) en daar is dan ook het leeuwendeel van de pagina’s in ‘The greening revolution’ aan besteed. De redactie heeft vijf hoofdthema’s benoemd: stedelijk bos, stadslandbouw, hotspots, straten/schoolpleinen en de Périphérique. Elk thema wordt belicht met projecten (grotere en kleinere, van bovenaf en van onderop geïnitieerd) en er zijn intermezzi over de nieuwe digitale stadsatlas met de Parijse landschappen, de rivier de Seine en groene gevels en daken. Ook komen diverse betrokkenen en experts aan het woord. Al met al een heel rijke gids die laat zien wat meer groen betekent voor de stedelijke leefkwaliteit. Stadsbesturen in Nederland kunnen er hun voordeel mee doen, in hun streven naar koelere steden.

Na lezing van de fraai geïllustreerde publicatie resteert nog wel een vraag: wat gebeurt er in het Parijs buiten de Périphérique (en daarmee buiten de gemeente Parijs zelf)? In de buitenwijken, de banlieues die we bijvoorbeeld van indringende films als ‘La Haine’ en ‘Intouchables’ kennen? Jaap Modder geeft aan dat in de 20e eeuw Parijs primair al een stad is geworden voor de middenklasse en de Franse elite: “Door Haussmanns acties is de onderkant van de samenleving naar de banlieue gedrukt, om nooit meer terug te keren.” ‘The greening revolution’ geeft daar zelf geen antwoord op (behalve dat Modder schetst hoe de transformatie van het openbaar vervoer ook de buitenwijken raakt), maar de groenprojecten blijken er wel degelijk te zijn, in ‘Groot-Parijs’. Zo wordt net buiten de ring in Saint-Denis op 22 ha het Ecoquartier Fluviale gerealiseerd. Minstens zo ambitieus is het plan ‘High Garden’ in de wijk Rueil-Malmaison, een uitvloeisel van de prijsvraag ‘Inventons la Métropole du Grand Paris’ (die inmiddels aan een derde ronde bezig is). Negen gemeenten die samenwerken binnen ‘Est Emsemble’ kondigden in 2022 aan 20.000 bomen te gaan planten, om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. Wellicht dat deze en andere projecten in een volgende editie van het ’scape-magazine aan bod kunnen komen. Met daarbij ook de vraag of deze projecten de huidige bewoners ook werkelijk ten goede komen of alleen bijdragen aan de ‘greenification’ die ook in andere steden plaatsvindt c.q. dreigt.