Interview Het Programma Mooi Nederland heeft tot doel om ruimtelijke kwaliteit te bevorderen. Dat zit ‘m vooral in het combineren van opgaven die een claim leggen op dezelfde ruimte. Is er al zicht op een mooier Nederland? Manager Gido ten Dolle is hoopvol, “maar we zijn er nog niet”. In zijn missie om ruimtelijke kwaliteit te versterken, krijgt hij nu ook hulp van studenten van de TU Delft.
Grote distributiedozen die in het landschap verschijnen, ogenschijnlijk lukrake uitbreidingswijken, windmolens die her en des geplaatst worden, zonnevelden op agrarische grond. Het zijn maar een paar voorbeelden die de gemoederen in Nederland bezighouden en waar menig Nederlander van vindt dat het beter en anders kan. Dat geldt zeker ook voor de professionals die zich daarmee bezighouden. Als we bijvoorbeeld én de biodiversiteit willen verbeteren én in het kader van klimaatverandering meer plek voor waterberging willen creëren en ook nog energie duurzaam willen opwekken. Zijn er dan mogelijkheden om dit te combineren op een kleiner stuk ruimte? In plaats van alles uit te smeren over het beperkte stuk land dan Nederland nu eenmaal ter beschikking heeft?
Naar dit soort combinaties is Gido ten Dolle, manager Ruimtelijke Kwaliteit bij het ministerie van BZK, met zijn team sinds ruim een jaar op zoek. Gebiedsontwikkeling.nu publiceerde eerder over twee zoektochten naar goede voorbeelden die inspiratie kunnen bieden voor andere plekken in Nederland – inclusief de nodige aanbevelingen.
Wat gaat u met die aanbevelingen op basis van de goede voorbeelden doen?
“Die verwerken we in acht sets van ontwerp- en inrichtingsprincipes die elders in Nederland ter inspiratie gebruikt kunnen worden om gebieden op slimme wijze in te richten. De thema’s waarvoor we gekozen hebben, zijn perspectief voor landbouw en natuur, ordenende netwerken voor energie en (circulaire) economie en leefbare steden en regio’s. Per perspectief hebben we drie thema’s geselecteerd. We zijn nu bezig om de laatste hand te leggen aan die principes.”
En dan bent u klaar?
“Zeker niet want Nederland is nooit af. Ons landschap verandert, evenals het klimaat en de demografie – en daarmee dus ook onze ruimtelijke opgaven. Maar het is vooral de vraag wat we met die principes in de praktijk echt voor elkaar kunnen krijgen. Voor de lange termijn zetten we namelijk hoog in: ruimtelijke kwaliteit voorsorteren als vertrekpunt voor alle opgaven. We hebben in het afgelopen jaar een proces doorlopen op zoek naar antwoorden op vragen hoe het beter kan. Daar keken we samen naar met provincies, gemeenten en partijen die per thema zijn aangesloten, van landschapspartners tot netbeheerders en energiebedrijven. Onze rol is straks vooral om deze partijen die principes te helpen implementeren. Daarbij is het ook de vraag of de ideeën die we met onze partners hebben bedacht, ook zo werken in de praktijk.”
‘Gido ten Dolle’ door Gido ten Dolle (bron: Ministerie van BZK)
Wat is het grotere doel waar u aan werkt?
“Onze opdracht is tweeledig. Ten eerste om op het gebied van ruimtelijke kwaliteit input te leveren voor het proces dat moet leiden tot de nieuwe Nota Ruimte. Ons programma kan daarbinnen op verschillende manieren een rol spelen. Hoe je bijvoorbeeld opgaven op een slimme en innovatieve manier kunt combineren. Daarnaast willen we duidelijk maken wat we tegenwoordig eigenlijk precies onder ruimtelijke kwaliteit verstaan. En dat doen we ook nadrukkelijk toekomstgericht. Want wat als de zeespiegel stijgt? En hoeveel energie hebben we nodig als alles all electric moet? We kijken daarom niet alleen naar de opgaven van vandaag maar ook naar oplossingen voor de langere termijn. Begin 2024 hopen we onze eerste resultaten van verkenningen gereed te hebben en te kunnen aanbieden aan de Tweede Kamer.”
En wat is die andere lijn?
“Die heeft hetzelfde doel maar gaat er veel meer om kennisdeling. Oftewel: oplossingen die op een plek in Nederland zijn bedacht ook elders inzetten. We komen binnenkort met acht handreikingen op acht verschillende thema’s die extra aandacht vragen als het gaat om ruimtelijke kwaliteit. Denk aan verdozing, aan knooppunten in de stad en de vernieuwing van naoorlogse wijken. We komen bijvoorbeeld met praktische ‘vuistregels’ over hoe partijen ‘groen’ en ‘blauw’ in concrete projecten op een goede manier kunnen combineren. Op zo’n manier dat dit bijvoorbeeld de biodiversiteit, recreatie en landbouw ten goede komt. Met ons programma willen we aldus een aanjagende en inspirerende functie vervullen en zetten we in op ontwerpend onderzoek. De inzet is om met onze partners in de praktijk te leren hoe je kunt sturen op kwaliteit met de Omgevingswet.”
Hoe gaat u deze handreikingen testen in de praktijk?
“We gaan bijvoorbeeld aan de slag met gebiedsplannen in het landelijke gebied, in het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NLPG). Het doel is om in de praktijk ervaringen op te doen. Het gaat om relatief kleine gebieden, van 10 tot 30 hectare en we proberen dan die principes concreet toe te passen.”
Welke bestaande voorbeelden vindt u zelf inspirerend?
“Ik vind de Ooijpolder in Gelderland een mooi voorbeeld van hoe we het al goed doen in Nederland. In de afgelopen tien jaar zijn we daar een langlopende dialoog aangegaan met boeren en bewoners. Het gebied is anders ingedeeld, we hebben afspraken gemaakt over anders oogsten en een extra rol voor boeren als natuurbeheerder, op een manier die goed is voor de natuur en voor de landbouw. Een ander voorbeeld is de manier waarop in National Park De Drentsche Aa beekdalen zijn hersteld door een hoger grondwaterpeil in combinatie met diverse ecologische maatregelen. Ik vind ook deze aanpak erg inspirerend en het laat zien dat slimme maatregelen ook echt resultaat kunnen opleveren.”
We zijn handelingsverlegen geworden, er zijn lange tijd te weinig duidelijke keuzes gemaakt
Maar daarmee zijn we er nog niet?
“Nee. De voorbeelden die ik noemde, zijn hoopvolle processen maar als je naar heel Nederland kijkt dan is er op heel veel vlakken en in veel gebieden nog veel ruimtelijke kwaliteit te winnen. Naast het creëren van de juiste condities en het inzetten van instrumenten is het daarbij van belang dat beheer meer aandacht krijgt. Dat betekent naast de inzet van middelen ook het maken van betere afspraken om op de langere termijn ook de belofte in te lossen.”
Is beheer dé opgave als het om ruimtelijke kwaliteit gaat?
“Beheer is zeker belangrijk maar uiteindelijk begint het met de voorwaarden die we als overheid als geheel – van gemeenten tot het Rijk – stellen. Als het over voorwaarden gaat dan is daar ook nog veel te winnen. Denk aan de verdozing, daar moet en kan meer gestuurd worden. Want op het moment dat een vergunning verleend wordt, wordt de kwaliteit van een plek bepaald. En dat zijn nog kwetsbare processen. Ik denk dat daarvoor een maatlat voor kwaliteit kan helpen bij vergunningverlening. Wat dat betreft zijn we er in Nederland dus nog lang niet. Maar het is hoopvol dat het weer over kwaliteit mag gaan in Nederland, dat is lange tijd wel anders geweest. Daardoor zijn we handelingsverlegen geworden, er zijn lange tijd te weinig duidelijke keuzes gemaakt.”
Hoe kan daar verandering in komen?
“Dat is vooral een politieke keuze. Maar ook niet helemaal want op de langere termijn is het van belang dat de ruimtelijke professionals van morgen niet meer uitsluitend vanuit sectoren denken en niet meer alleen naar de korte termijn kijken. Dat is een belangrijke reden om de samenwerking aan te gaan met studenten bouwkunde van de TU Delft – die morgen tijdens de Dag van de Gebiedsontwikkeling hun toekomstvisies presenteren voor drie gebieden in Gouda. Die locatie is vanwege het probleem van bodemdaling in die stad niet toevallig gekozen. Ik ben benieuwd waar zij mee komen want wij laten ons graag verrassen door de creativiteit. Denk bijvoorbeeld aan de inzet van nieuwe middelen om tot betere ruimtelijke oplossingen voor Nederland te komen.”
Meer informatie over Mooi Nederland is hier te vinden.
Cover: ‘Ooij, Nijmegen’ door fotoJoost (bron: Shutterstock)
Door Joost Zonneveld
Hoofdredacteur van Gebiedsontwikkeling.nu
