Dragen al die digitale toepassingen echt bij aan leefbare steden?

Het is verleidelijk om te geloven dat technologie al onze stedelijke problemen kan oplossen. De beurs ademt optimisme en vooruitgangsdrift — precies wat velen bezoekers van dit congres aanspreekt. Innovatie, efficiëntie en slimheid zijn de sleutelwoorden. En eerlijk is eerlijk: veel van deze toepassingen kunnen écht iets betekenen voor specifieke stedelijke vraagstukken. Toch is de realiteit weerbarstiger.

Echte werk

Zodra deze technologische oplossingen de stad in moeten, begint het echte werk pas. Lossen ze daadwerkelijk een probleem op? Hoe ingewikkeld is het om ze in te voeren binnen de complexe structuren van gemeenten? En wat betekent het voor privacy en veiligheid als onze leefomgeving vol hangt met sensoren en camera’s die continu interpreteren wat we doen? Nieuwe technologie lost niet alleen problemen op, maar creëert ook nieuwe vragen. Wat als een systeem uitvalt? Hoe robuust zijn die sensoren over de tijd? En kunnen we er nog vanaf als ze toch minder wenselijk blijken dan gedacht?

Afgelopen week vond in Barcelona opnieuw de jaarlijkse Smart City Expo World Congress (SCEWC) plaats. Het congres is uitgegroeid tot ’s werelds grootste en meest invloedrijke evenement op het gebied van stedelijke innovatie, kunstmatige intelligentie en slimme steden. Vanuit Nederland reisde een recorddelegatie van ruim 330 deelnemers af om te laten zien hoe we werken aan digitale, duurzame en datagedreven stadsontwikkeling. Gemeenten, provincies, ministeries, kennisinstellingen en bedrijven presenteren samen oplossingen op het gebied van digital twins, mobiliteit, klimaat en stedelijke data. Het gezamenlijke doel: kennis delen, internationale samenwerkingen smeden en het Nederlandse innovatie-ecosysteem wereldwijd op de kaart zetten.

De werkelijke belofte van de slimme stad

Wie aan het Smart City Expo World Congress in Barcelona deelneemt, stapt in een wondere wereld van technologische beloftes. Overal fonkelen schermen met indrukwekkende visualisaties en AI-toepassingen. Camera’s, sensoren en algoritmes lijken overal aanwezig: ze voorspellen verkeersstromen voor een efficiëntere doorstroming, herkennen verdacht gedrag voor meer veiligheid, meten hoe vol vuilnisbakken zijn om inzamelroutes te optimaliseren, en analyseren zelfs hoe gezond het stedelijk groen is. Her en der loopt een verloren robothondje rond, gevolgd door mensen die driftig foto’s en filmpjes maken.

De beurs vormt het kloppend hart van het congres. De grootste stands zijn van de grote techspelers als Microsoft, NVIDIA, Dell Technologies, sommige zo omvangrijk als een basketbalveld. De ene stand nog groter, schreeuweriger en flitsender dan de andere. Daarnaast domineren deze bedrijven de beurs met imposante demo’s, gelikte presentaties en een leger aan salesmensen die bezoekers proberen te verleiden voor een ‘korte demo’. Vaak volgt daarna nog een vriendelijk verzoek om even je e-mailadres achter te laten, zogenaamd om wat extra informatie te sturen, maar het voelt toch vooral als de eerste stap in een nieuw verkooptraject.

Naast het technologische spektakel is er gelukkig ook ruimte voor reflectie. In bestuurlijke sessies en rondetafelgesprekken spreken bestuurders, beleidsmakers en internationale organisaties over hoe technologie verantwoord en mensgericht kan worden ingezet. Thema’s als digitale inclusie, data-ethiek, governance en samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven staan hoog op de agenda. Hier wordt gezocht naar manieren om technologische beloftes bestuurlijk én maatschappelijk waar te maken.

Digitaal ecosysteem

Toch blijft één vraag hangen: in welke mate dragen al die toepassingen echt bij aan leefbare steden? Want leefbaarheid gaat over veel meer dan technologische puntoplossingen. De grote uitdagingen — woningbouw, bereikbaarheid, klimaat, natuur, en de financiële druk waar gemeenten zich zorgen over maken — vragen om integrale afwegingen. Precies daar komt gebiedsontwikkeling om de hoek kijken: het vakgebied waarin al deze thema’s, belangen en disciplines samenkomen.

Technologie kan daarbij helpen. Denk aan de beloftes van digital twins en het opkomende cityverse: digitale kopieën van de stad waarin ontwerp, data en beleid samenkomen om scenario’s door te rekenen en keuzes te verkennen. Op dit gebied heeft het congres tastbare resultaten geboekt, zoals de oprichting van het European Digital Infrastructure Consortium (EDIC) — een samenwerking tussen Europese steden onder leiding van Barcelona en Valencia om digitale innovaties, Local Digital Twins en het CitiVERSE-initiatief gezamenlijk te ontwikkelen.

Rotterdam is een van de voorlopers: de stad werkt als een van de eersten ter wereld aan een eigen cityverse, met Roland van der Heijden als de eerste Chief Cityverse Officer ter wereld. De visie is ambitieus: een digitaal ecosysteem waarin stedelijke data, simulaties en ontwerpmodellen samenkomen om betere beslissingen te nemen over de toekomst van de stad. Zowel dit initiatief als het Europese samenwerkingsverband zijn deels vrucht van ontmoetingen en uitwisseling op deze Smart City Expo.

Nog lang niet

Toch is de vertaalslag naar de dagelijkse praktijk van gebiedsontwikkeling nog groot. In gebiedsontwikkeling komen talloze disciplines samen — stedenbouwers, ontwerpers, planologen, beleidsmakers, ingenieurs — ieder met eigen werkwijzen, niche-software, dataformaten en jargon. Allemaal bedienen ze een specifieke rol binnen het geheel en werken ze vaak in verschillende fasen van gebiedsontwikkeling aan afzonderlijke onderdelen van een complexe opgave.

De kern van de uitdaging is het verbinden van al die werelden. Stel: een landschapsarchitect maakt een ontwerp voor een mogelijke inrichting van een gebied — kan dat ontwerp dan direct worden doorgerekend op de effecten in het grotere geheel? Of als een architect een woningbouwplan aanpast, zijn de gevolgen voor verkeer, voorzieningen en kosten dan automatisch inzichtelijk? Dat is de belofte van digitale gebiedsontwikkeling: een integrale digitale werkruimte waarin ontwerp, data, beleid en uitvoering met elkaar verbonden zijn. Maar zover is het nog lang niet.

Nederland valt op

Te midden van al die hectiek valt de Nederlandse aanwezigheid op door een ander soort energie. Ook Nederland heeft net als alle grote techbedrijven een stand, maar met een wezenlijk andere boodschap. Het centrale thema van de Nederlandse delegatie is Digital Twins. Tot zover niet uniek, want daarvan wemelt het op de beurs. Maar Nederland benadrukt dat een digital twin geen doel op zich is, maar een middel: om inzicht te krijgen in problemen én oplossingen, om data en thema’s te verbinden, en om experts, beleidsmedewerkers, bestuurders en politici met elkaar te laten praten op basis van gedeelde informatie. Nederland gaat nog een stap verder met het concept Digital Twin as a Service (DtaaS): geen enkelvoudig product, maar een keten van technisch gekoppelde componenten die samenwerken via open standaarden en uitwisselformaten.

Een van de mensen die dit verhaal tijdens het congres tot leven brengt, is Bart de Lathouwer van Geonovum. Een Vlaamse reus — letterlijk en figuurlijk. Ooit voorzitter van het Open Geospatial Consortium (OGC), de organisatie die internationale standaarden ontwikkelt voor de uitwisseling van geografische data. In zijn presentatie demonstreert hij hoe een digital twin van Rotterdam verschillende rekenmodellen kan aansturen en data kan uitwisselen tussen platforms. Zijn ironische commentaar: “I know, this demo is meant to be underwhelming.” En toch is juist dát het indrukwekkende: het laat zien dat het ecosysteem werkt.

Net zoals je een stekker in het stopcontact plugt, kun je straks toepassingen ‘pluggen’ in een open digital twin-ecosysteem. Voor wie door de technische complexiteit heen kijkt, wordt duidelijk: dit is de toekomst. Een toekomst waarin data, ontwerp en simulatie samenkomen — waarin planners, ontwerpers en beleidsmakers met één digitaal weefsel werken, en waarin Nederland en Europa minder afhankelijk worden van gesloten systemen van de grote techreuzen. Terwijl De Lathouwer zijn visie deelt in een klein zaaltje met uitzicht op de Sagrada Família, is het beneden op de beursvloer druk bij de grote bedrijven. Verkopers trekken je bijna hun stands in voor demo’s en het bemachtigen van je e-mailadres. Niemand lijkt daar te vragen naar interoperabiliteit of open standaarden.

Geen simpele antwoorden

En dan, na een week vol borrels, diners en gesprekken tot in de late uurtjes, vliegt iedereen weer naar huis — een enkeling kiest de trein, om het milieu te sparen. Op maandagochtend wacht de volle inbox. De problemen zijn niet opgelost. Sterker nog, ze lijken alleen maar groter te worden. Want zie daar de uitdaging die technologie heeft om écht bij te dragen aan leefbare steden: we hebben het al zo druk, moeten we dan ook nog gaan innoveren? Tussen al die e-mails die zich hebben opgestapeld tijdens een week congres in het zonnige Barcelona, verschijnen vast nog wat extra berichten — niet van Bart de Lathouwer, maar van de grote techbedrijven met hun pompende stands en goed getrainde salesmensen.

Toch stemt het hoopvol dat Nederland, midden in al dat technologische geweld, een ander geluid laat horen. Onder aanvoering van TeamNL en het DMI-ecosysteem klinkt er een boodschap die verder gaat dan technologische vooruitgang alleen. Geen lofzang op technologie, maar een pleidooi voor verbinding. Waar veel landen vooral tonen wat hun systemen kunnen, benadrukt de Nederlandse delegatie dat technologie geen doel op zich is, maar een middel om beter samen te werken, beter te begrijpen en betere beslissingen te nemen over onze leefomgeving. Geen simpele antwoorden, maar een visie die complexiteit omarmt — want van eenvoudige oplossingen voor complexe problemen is nog nooit een betere stad gebouwd.