Dromen van een circulair Amsterdam - verslag Circular City Event AMS Institute

AMS directeur Renée Hoogendoorn

De middag startte met een terugblik op een jaar AMS. Wat is er bereikt het afgelopen jaar? schetste een beeldend plaatje van Amsterdam anno 2025. Het digitale Amsterdam Connected Mobility Platform is in volle werking. Het stemt alle verkeersstromen in de stad op elkaar af, helpt bij het parkeren en betrekt gebruikers bij het vinden en organiseren van oplossingen. Het Urban Pulse-project heeft alle Amsterdamse stofstromen in kaart gebracht en zorgt dat energie en grondstoffen optimaal gebruikt worden. Overal is gratis schoon water beschikbaar. Amsterdam is 100% circulair en koploper onder de circulaire regio’s.

Maar hoe ziet het er werkelijk uit in 2025? Hoogendoorn: ”We weten het niet. ‘Engineering the future city’ is een mooie kreet maar met de kennis van vandaag zouden we gisteren andere dingen hebben gedaan. En met de kennis van vandaag weten we ook nog niet precies wat we morgen moeten doen.” Volgens Hoogendoorn is het werken met een ‘moving target strategy’ naar een einddoel dat wel steeds meer helder is: een stad die weerbaar, adaptief, circulair, ‘connected’ en vitaal is. “AMS Institute wil bij de realisatie van deze doelen een belangrijke rol spelen. Het wil richting geven aan een onderzoeks- en onderwijsprogramma, goed beheer en gebruik van data, partijen verbinden en het bedrijfsleven aanjagen.”

Wethouder Duurzaamheid van de gemeente Amsterdam, Abdeluheb Choho

Vervolgens is het woord aan . Choho geeft aan dat de circulaire stad één van de belangrijkste onderdelen is uit de agenda duurzaamheid van het college van B&W van de gemeente Amsterdam. Choho: “De ambitie gaat voorbij aan pilots en experimenten en zet in op veranderingen op grote schaal. De Buiksloterham is een belangrijke case, het moet de grootste circulaire wijk worden van Nederland. De inzet van de gemeente: gewoon beginnen en doen in plaats van blijven praten.” Choho schetst vervolgens waar de stad naartoe wil: ”Afval is een grondstof en energie komt van duurzame bronnen. Er ontstaan nieuwe modellen voor productie en consumptie. Regionale distributie en logistiek worden mogelijk en er ontstaan nieuwe business cases. De beweging van bezit naar gebruik en delen wordt versneld. We weten wat we moeten doen op elk schaalniveau en weten kringlopen te sluiten.“

En dat alles biedt veel kansen volgens Choho, maar het lukt niet zonder een betere samenwerking: “Het stimuleert de ontwikkeling van kennis, innovatie, start-ups en verhoogt de voorzieningszekerheid van grondstoffen. Beter samenwerken is daarbij de sleutel: bij het verkrijgen van inzicht, plegen van interventies en stimuleren en bundelen investeringen. De ontwikkeling van de Buiksloterham kan daaraan bijdragen.”

Choho noemt een aantal punten die hij van belang acht de komende jaren, zoals de rol van mensen en de bewustwording op gebied van circulair denken en of en hoe we de opgedane kennis in de Buiksloterham in nieuwe gebieden kunnen toepassen. “Het is van groot belang om zoveel mogelijk mensen te betrekken, waaronder ook de Amsterdammers. AMS Institute is belangrijk als het gaat om het verzamelen en delen van kennis. De gemeente moet haar steentje bijdragen door belemmerende regels te schrappen of aan te aanpassen.” Choho geeft aan dat er een investeringsfonds komt voor duurzame initiatieven met een gezond business-model. “En we moeten samenwerken met, en leren van andere steden en regio’s. Vooral niet bang zijn om goede ideeën te kopiëren.”

Na de pauze houden vijf aan AMS Institute gelieerde toponderzoekers een korte pitch:

Gijsbert Korevaar, Programmamanager MSc Programme ‘Industrial Ecology’ TU Delft

, stelt dat Amsterdam z’n rijkdom in de 17de eeuw te danken had aan turf. Een stad komt tot bloei als energie betaalbaar is en voldoende voor handen. Korevaar vindt dat de gemeente Amsterdam de ambitie moet hebben om z’n energiebehoefte binnen de stadsgrenzen te genereren. Vervolgens gaat Korevaar in op het facet systeemintegratie: wie heeft het overzicht en voert de regie? Techniek is vaak ontworpen voor één doel, het is logischer om binnen een systeem te ontwerpen, bijvoorbeeld in samenwerking met burgers. Wat betreft de opslag van energie: waar zit energie op een bepaald moment? Is opslag (bijv. industrie) flexibel mogelijk? Is symbiose tussen industrie en stad mogelijk? En welke energie is nodig om circulariteit te bereiken? Voor succes is regelgeving nodig die circulariteit faciliteert, en dat is in de huidige situatie niet het geval.

Jan Peter van der Hoek, hoogleraar leerstoel drinkwatervoorziening TU Delft

, houdt zich bezig met de keuze van zuiveringsprocessen in relatie tot waterkwaliteit. Voor realiseren van circulariteit in relatie tot water is het van belang zicht te hebben op de verbruiksgetallen. Diverse bedrijven (AEB, Waternet, AMC, Heineken) zijn bezig met terugwinnen van stoffen uit afvalwater of hebben ambities om afval(water) om te zetten in energie en warmte. Er is een onderzoek gestart naar kleinschalige decentrale systemen in de [De Ceuvel] LINK http://deceuvel.nl/ en project [Schoonschip] LINK http://www.schoonschipamsterdam.org/ (beide Buiksloterham). Vragen: welke technologie is geschikt (weinig onderhoud en toezicht nodig)? Alternatieven? Governance: wie verantwoordelijk (volksgezondheid)? Welke risico’s introduceer je bij het sluiten van kringlopen? Wat is de rol van de huidige nutsbedrijven: zijn die straks adviseur, met de verantwoordelijkheid bij de burger? Van der Hoek stipt de zoektocht naar een duaal systeem aan voor een stad als Amsterdam. Alleen decentraal werkt niet, hoe organiseer je circulair in een bestaand centrumgebied?

Grietje Zeeman, hoogleraar Nieuwe Publieke Sanitatie, vakgroep milieutechnologie van Wageningen UR, schets het ideaal dat we in 2025 maximaal twee liter water gebruiken voor onze wc en dat de afvoer gescheiden is van de rest van het huishoudelijke afvalwater. Dat is ideaal voor de terugwinning van stikstof, de basis van kunstmest en voor de winning van biogas waar de huishoudens mee kunnen koken, verwarmen en elektriciteit mee kunnen genereren. Deze technologie is al op drie plekken gerealiseerd en Amsterdam heeft goede mogelijkheden. Een mooi voorbeeld van een concept met gesloten kringlopen is de ‘Zonneterp’, De Zonneterp is een combinatie van een glastuinbouwkas en woningen, die onderling in wederkerige betrekking staan. De kas dient als zonnecollector voor de buurt. En de woningen leveren voedingsstoffen voor de teelt in de kas.

Peter Smeets, Metropolitan Food Clusters, Wageningen UR

, houdt zich bezig met de wereldvoedselvoorziening en de voedselvoorziening van metropolen. Het voedselvraagstuk is volgens Smeets alleen op wereldschaal op te lossen. Industriele voedselproductie heeft de toekomst, zeker gezien de impact die deze productie op het milieu kan hebben. De voedselproductie in de metropoolregio Amsterdam loopt voorop als het gaat om de combinatie goed, goedkoop, klimaatdoelen en ruimtelijke kwaliteit. Er zijn goede kansen om deze positie uit te breiden. Dan zijn veranderingen nodig, bijvoorbeeld op het gebied van de huisvesting van koeien, die in belangrijke mate bijdragen aan de productie van broeikasgassen. De romantiek rondom landschap (oer-Hollandse plaatje van koe in de wei) zit de voedselproductie in de weg, stelt Smeets. De technologie is er, nu de wet- en regelgeving nog.

Ellen van Bueren, hoogleraar Urban Development Management bij de Faculteit Bouwkunde van TU Delft, is gespecialiseerd in stedelijke duurzaamheid en houdt zich bezig met governance vraagstukken: hoe krijg je partijen op een lijn? Vaak zijn er tegenstrijdige waarden. Een manier om vooruit te komen is door te doen, zoals in de Buiksloterham in een doelzoekend proces. In lijn hiermee roept Van Bueren op tot de uitvoering van een praktijkcasus: de realisatie van de eerste lease woning. De componenten van deze woning zijn van verschillende eigenaren zoals Ikea (de keuken), Siemens (apparaten), Tesla (batterijen). De corporatie is de nieuwe makelaar en de bank is er voor de voorfinanciering. Het is het perfecte experiment voor Amsterdam: om de koploperpositie vast te houden, en de zin en onzin van de circulaire economie te ontdekken. Kan je cirkels op alle schaalniveaus sluiten? Wat werkt en wat is handig? Volgens Van Bueren herbergt de circulaire economie vele beloftes. Je hebt een intrinsieke incentive nodig om mee aan de gang te gaan. Hoe kun je die markten vinden? Zijn ze te creëren? En wat bereik je ermee? De relaties tussen actoren verandert: eigendom, contractuele afspraken. Je gaat ingrijpen in bestaande systemen. Kunnen bestaande partijen hierin meebewegen of zijn er nieuwe spelers nodig? Om de spelers te beïnvloeden heeft de overheid de private sector nodig gezien de mondiale context. De overheid kan sturen op zelforganiserende processen in de markt en deze stimuleren. Als voorbeeld kan dienen de certificering in duurzame woningbouw. Maar ook hier: de grote push/energie moet vanuit de burger komen.

Memorandum of Understanding Floriade 2022

Na de pitches tekenen wethouder Henk Mulder de gemeente Almere en Renée Hoogendoorn, AMS-Institute, een Memorandum of Understanding voor de ontwikkeling van een onderzoeksprogramma ‘Feeding the City’. De beide partijen hebben afgesproken dit onderzoeksprogramma te ontwikkelen in de aanloop naar de Floriade 2022. Almere vormt in deze periode het Living Lab waarin met partners uit onderwijs en onderzoek, het bedrijfsleven, bewoners en maatschappelijke ondernemers wordt gezocht naar oplossingen voor mondiale verstedelijkingsvraagstukken op het gebied van voedsel, energie, water en gezondheid. In 2022 vormt de Floriade een internationaal podium voor de resultaten van deze zoektocht.

Het slot van de bijeenkomst staat in het teken van het afscheid van AMS launching director Renée Hoogendoorn. AMS komt in een nieuwe fase met een verdere focus op de strategische verbinding met het bedrijfsleven en op de wetenschappelijke onderzoek- en onderwijsagenda’s. De AMS-Board zoekt een daarbij passende invulling van de directie. Namens de AMS-Board neemt Kees Slingerland in de komende periode de directietaken waar.

Zie ook:

• De pionierende corporatie in de Buiksloterham, deel 2
• Samenwerken aan een energieneutrale wijk
• De stad als energie installatie
• TNO: 'Oplossing energietransitie ligt in samenwerking tussen overheid, burgers en bedrijfsleven'
• Duurzame energietransitie en innovatieve gebiedsontwikkeling in de praktijk
• Lessons & Trends to GO over klimaatadaptatie
• Circulair met stadswarmte
• Film: STAD(S)MAKEN - #3 Big data

Beeldmateriaal van AMS