GO Zomertour 2025 #1: Nieuw ontmoet oud in Jutland (en in Hamburg)

Denemarken is grofweg even groot als Nederland maar de bevolking is met een kleine 6 miljoen zielen een stuk kleiner. Het geeft bezoekers een welkom gevoel van ruimte, met in de dorpen en steden aantrekkelijke plekken waar bestaand weefsel selectief en met zorg wordt vernieuwd. We gaan langs een kwartet van grotere en kleinere steden in het midden van Jutland, aan de westkant van Denemarken, waar de verschillende tijden uit de bouwkundige geschiedenis van het land zichtbaar worden.

De rondreis begint in Silkeborg, waar het terrein van de oude papierfabriek – de Papirfabrikken – een transformatie heeft ondergaan. De stad groeide om de industrie heen en ook de fabriek werd enige malen uitgebreid. Een eervolle opdracht betrof de productie van het Deense papiergeld, tot midden jaren zestig van de vorige eeuw. Na het sluiten van de fabriek in 2000 werden verschillende bestaande gebouwen herontwikkeld, met onder meer een Radisson BLU-hotel, het Papiermuseum en de redactie van de Midtjyllands Avis-krant als eindgebruikers.

Daarnaast is de nodige nieuwbouw toegevoegd, waaronder appartementen in gebouwen met verschillende hoogtes. Ook hebben het Jysk Musikteater en een bioscoop er een plek gevonden. Blikvanger is de geheel in cortenstaal uitgevoerde theater- en danshogeschool Performers House in het binnengebied, naar een ontwerp van het Deense architectenbureau Schmidt Hammers Lassen. Inmiddels lijkt het gebouw een woonfunctie gekregen te hebben, met de latere toevoeging van balkons. Het gebied als geheel profiteert van de ligging langs de Gudena-rivier, met 158 km de langste waterloop van het land. Een fraai (en wederom in cortenstaal uitgevoerd, daar houden ze in Denemarken nogal van) kunstwerk brengt deze loop in beeld.

Noordwaarts koersend komen we in Randers terecht, in de volksmond bekend als ‘de stad met de rode daken’. Ook hier wisselen oud en nieuw elkaar regelmatig af in het stadsbeeld. Het kunstwerk ‘Red Fall’ van Ingvar Cronhammar vinden we hier, wat wel iets weg heeft van een mini-appartementengebouwtje. Het is in gebruik als een 15 meter hoog uitkijkpunt over de stad en ’s avonds wordt het gebouwvan binnenuit rood verlicht. Buiten de nieuwbouw van het Randers Kunstmuseum, dat vrij boud tegen de oudbouw is aangezet, valt er in het centrum weinig te beleven. Aan de rand ervan ligt de nieuwe stadsbuurt Thors Bakke aan, die is gerealiseerd op het terrein van de voormalige brouwerij Thor Bryggerierne – de fabriekspijp herinnert aan het industriële verleden. Nieuwe functies zijn onder meer woningen, horeca en een bioscoop. De nieuwe witte woontoren zorgt voor een stevig verticaal accent. Op de trap vanuit de binnenstad naar het gebied vinden we nog wel het aparte kunstwerk ‘Bar Roma’, dat volgens de Deense kunstenaar Erik A. Frandsen ingaat op het al dan niet verwijderen van standbeelden na politieke of maatschappelijke wisselingen.

Een plezieriger sfeer heerst er in het kustplaatsje Ebeltoft, waar ook een transformatie heeft plaatsgevonden: de voormalige Maltfabrikken is herontwikkeld tot een cultureel centrum. Aangevuld met stemmig rode nieuwbouw torent het complex nu boven het kleine stadje uit en sluit daar wonderwel aan op de bestaande en meer kleinschalige bebouwing.

Saving the best for last betekent in dit geval een bezoek aan Aarhus, de grootste stad van het land na Kopenhagen, met een kleine 300.000 inwoners. De geschiedenis vinden we hier op tal van plekken terug, van de grappige vikingmannetjes in de stoplichten tot en met het openluchtmuseum Den Gamle By waar de diverse lagen in de bouwkundige geschiedenis van Denemarken naast elkaar te bewonderen zijn. Net buiten het museum zijn nieuw en oud letterlijk geïntegreerd: het nieuwe stadsdeel CeresByen is ontwikkeld op (jawel opnieuw) het terrein van de voormalige Ceres-brouwerij. Delen van de oude bebouwing zijn onder meer opgenomen in het deelplan Ceres Plaza, waarin nu onder meer de Spar Nord Bank is gehuisvest.

In het hart van de stad moeten we omhoogkijken voor een spectaculaire toevoeging: de openbaar toegankelijke daktuin van warenhuis Salling, ontworpen door architectenbureau Henning Larsen. De uitzichten zijn fraai. In de verte zien we al het nieuwe stadsdeel Ø liggen, waar collega Jasper Monster eerder over berichtte. Hij bleek niet onverdeeld enthousiast (“een gemiste kans”) en dat kunnen we onderschrijven. Er zijn plezierige plekken aan de waterkant, met name de zuidkade waar het zwembad Havnebadet is gesitueerd is levendig en uitnodigend. Veel doodser zijn de deelgebieden aan de noordkant, met onder meer het veelbejubelde Iceberg-project. Vanuit de verte inderdaad spectaculair maar op maaiveld weinig indrukwekkend, de programmatische monofunctionaliteit pakt hier niet goed uit.

Terugkoersend naar Nederland nemen we de gelegenheid om nog ultieme confrontatie van toen en nu te ervaren: de eveneens spectaculair verbouwde Flakturm in Hamburg. Waar in de Tweede Wereldoorlog op de geschutskoepels naar de geallieerde bommenwerpers werd geschoten (de stad werd onder meer in 1943 zwaar getroffen), is nu een hotel gebouwd.

Daarmee is het dak gelukkig niet geheel geprivatiseerd, de daktuin is openbaar toegankelijk (en biedt onder meer een fraai zicht op het voetbalstadion van de FC St Pauli). Het contrast kon niet groter zijn: de historische foto’s in het complex laten de jongens zien die aan het einde van de oorlog de kanonnen bedienden, terwijl de jonge generatie van nu bijeenkomt voor een dancefeest onderin de bunker of hier 3x3 basketball speelt. Het kan verkeren.

Veel internationale aandacht voor de vergroening van het groene dak van de Flakturm in Hamburg.