GO zomertour door CrispyPork / Ineke Lammers (bron: Shutterstock bewerkt door GO.nu)

GO Zomertour 2022 #1: Überseestadt Bremen

21 juli 2022

4 minuten

Casus In de GO Zomertour vertellen experts en liefhebbers over hun favoriete gebiedsontwikkeling. In deel 1 bezoeken we Überseestadt in het Duitse Bremen, een gigantisch haventerrein dat door de stad is veroverd maar het ruige karakter weet te behouden.

Van fascinerend mooi via faliekant mislukt tot wanstaltig lelijk en eindeloos inspirerend: in de GO Zomertour vertellen experts en liefhebbers over hun favoriete gebiedsontwikkeling. Gebiedsontwikkeling.nu biedt deze zomer de nodige inspiratie voor bijzondere plekken in het buitenland.

Een havengebied van 300 hectare dat herontwikkeld mag worden op korte afstand van de binnenstad: menig gebiedsontwikkelaar zou er de vingers bij aflikken. Twee decennia wordt er inmiddels gewerkt aan de plannen voor Übersteestadt Bremen: een prettig gemengd en nog enigszins ruw stadskwartier.

Kaart Bremen Zomertour 2022 door Ineke Lammers (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

‘Kaart Bremen Zomertour 2022’ door Ineke Lammers (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


Bij grote binnenstedelijke gebiedsontwikkelingen in Noord-Duitsland denken we al snel aan Hafencity Hamburg, die gelikte stadsuitbreiding langs de Elbe. Uit een informatief filmpje en een indrukwekkende maquette in het voorlichtingscentrum van Übersteestadt blijkt echter dat dit gebied in Bremen daar niet voor onder hoeft te doen. Sterker nog, Hafencity past qua oppervlakte een paar keer in deze voormalige overslaghaven, gelegen aan de noordwestkant van de binnenstad – langs de oevers van de Weser. Het gebied is 3,5 km lang en gemiddeld 1 km breed.

Eind vorige eeuw nam de stad Bremen het gewaagde besluit om deze haven een tweede jeugd te geven. De overslagactiviteiten zijn jarenlang in omvang afgenomen en een nieuwe koers wordt ingezet. De bestemming: een nieuw stedelijk milieu waarbij bestaande en nieuwe functies een plek kunnen krijgen.

Stootblok Überseestadt Bremen door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

‘Stootblok Überseestadt Bremen’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


Daarmee hebben we direct een verschil met veel Nederlandse havengebieden te pakken: het bestaande krijgt in Bremen een veel meer prominente plek in het geheel. Waar wij vaak toch erg van de tabula rasa zijn, durven ze hier een andere mix te maken. En daarmee voelt Überseestadt gelijk ook minder gelikt aan. Qua Nederlandse referentie komt het KNSM-eiland in Amsterdam nog het meest dicht in de buurt in termen van sfeer en uitstraling.

De basis voor de invulling van het grote gebied (waarvan een kleine 100 hectare beschikbaar is voor nieuwe invullingen) werd gelegd met het stedenbouwkundig masterplan uit 2003. Een jaar eerder vestigde de groothandelsmarkt Bremen zich al in het gebied en nam daarbij gelijk 16 hectare af. Andere pioniers van het eerste uur trokken niet veel later in Speicher XI, het karakteristieke 400 meter lange pakhuisgebouw. Hier vond onder meer de Hogeschool voor de Kunsten een plek, waarmee Überseestadt vanaf het eerste begin op de kaart werd gezet als nieuwe place2b.

Pakhuis Überseestadt Bremen door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

‘Pakhuis Überseestadt Bremen’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


In de jaren die volgden, werd het gebied langzaam maar zeker veroverd door de stad. Nieuwbouw en transformatie wisselden elkaar daarbij af. Bestaande functies zoals de destijds (1966) grootste meelsilo van Europa, in gebruik bij Roland Mehl, kregen gezelschap van nieuwe buren. Zoals de woningbouw- en kantorenstrook langs de Europahafen waar de ‘Maritime Meile’ is gerealiseerd: een 1,5 km lange boulevard langs de haven en de Weser waar het autovrij prettig wandelen en fietsen is. En passant dient de strook ook als bescherming tegen hoogwater.

Kade met fietspad Überseestadt Bremen door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

‘Kade met fietspad Überseestadt Bremen’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


Waar de nieuwe woongebieden een bijpassende nieuwe inrichting van de openbare ruimte krijgen, is de overige stoffering van Überseestadt ruig en havenachtig gebleven, compleet met tramrails, bolders en stootblokken aan toe. Ook zijn hier oude elementen zoals kranen en zelfs reddingsboten terug te vinden.

Reddingboot door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

‘Reddingboot’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


Het meeste groen bevindt zich in de royale profielen van de straten, in de binnenhoven en in pocketparks langs de Weser. De grootste nieuwe openbare ruimten zijn het Überseepark (inclusief skatepark dat samen met jongeren werd ontwikkeld) en het in 2019 opgeleverde Waller Sand: een groot nieuw stadsstrand.

Strand Überseestadt Bremen door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

‘Strand Überseestadt Bremen’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


Verantwoordelijk voor de transformatie van dit havengebied is de WFB Wirtschaftsförderung Bremen, een gezamenlijke onderneming van het Bundesland Bremen, de stad Bremen en de stad Bremerhaven. Deze onderneming werd in 2009 opgericht om het vestigingsklimaat in Bremen en omgeving te versterken, een gebied waar in totaal circa 700.000 mensen wonen en werken. Vanuit publieke kant is inmiddels een kleine 500 miljoen euro in de ontwikkeling van Überseestadt geïnvesteerd. Onderdeel daarvan is ook de inmiddels uitstekende ontsluiting per openbaar vervoer, met twee tram- en drie buslijnen.

Straat Überseestadt Bremen door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

‘Straat Überseestadt Bremen’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


De gebiedsontwikkeling Überseestadt is dermate groot dat een verkenning per fiets zeker valt aan te raden. Logisch startpunt is het genoemde voorlichtingscentrum waar onder meer een handzame plattegrond met ruim 20 highlights af te halen is. Ze omspannen het hele gebied: van de markante vuurtoren in het uiterste westen tot en met het oude tolgebouw en de nieuwe Weser-Tower (ontwerp van de 2021 overleden architect Helmut Jahn).

Wie nog geen elektrische fiets heeft, kan die hier prima aanschaffen. De grote trendy merken zijn aanwezig in Überseestadt, van het Duitse Riese und Müller via het Zwitserse Stromer (beide in Schuppen1) tot en met het Nederlandse Van Moof. Opvallend genoeg hebben ze allemaal voor de oude pakhuizen als locatie gekozen. Het zorgt voor een mooi contrast tussen de hightech van de nieuwe groene mobiliteit en de stoere bakstenen havengebouwen.

Pakhuis Überseestadt Bremen door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

‘Pakhuis Überseestadt Bremen’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


Is het daarmee allemaal high-end en happy few hier? Nee, Überseestadt toont ook haar sociale kant met onder meer de sociale woningbouw die hier wordt gerealiseerd. Een bijzonder project in dit verband is BlauHaus, dat geldt als ‘Inclusives Wohnprojekt’. Hier wonen 84 huishoudens met een beperking samen rondom de Blauen Manege, een multifunctioneel gebouw met onder meer ateliers en kinderopvang. Een mooi staaltje inclusiviteit in dit bijzonder nieuwe stadskwartier van de Freie Hansestadt Bremen.

Twee jaar geleden maakten we een zomerserie over gebiedsontwikkelingen in eigen land. Om de thuisblijvers niet te kort te doen: hier vindt u de nodige inspiratie voor bijzondere gebieden binnen de landsgrenzen.


Cover: ‘GO zomertour’ door CrispyPork / Ineke Lammers (bron: Shutterstock bewerkt door GO.nu)


Kees de Graaf door Sander van Wettum (bron: SKG)

Door Kees de Graaf

Eindredacteur Gebiedsontwikkeling.nu


Meest recent

Sjaak Vinken en Leonie Kuepers.jpg door Streetwise (bron: Streetwise)

Het (landelijke) medicijn voor de kleine en middelgrote winkelstraat

De revitalisering van de kleine en middelgrote binnensteden is in heel Nederland een enorme uitdaging. Na het tot leven wekken van de Limburgse binnenstad onderzoekt Streetwise nu of haar methodiek ook op andere plekken kan werken.

Uitgelicht
Interview

11 oktober 2024

De haven van Damen Shiprepair Amsterdam door Make more Aerials (bron: Shutterstock)

Woningbouw of scheepsbouw: wie krijgt er voorrang?

Het hing al een tijdje in de lucht: werklocaties worden niet meer zo gemakkelijk omgezet in wonen. In Amsterdam-Noord sneuvelt een groot bouwplan, de scheepsreparateur hoeft niet te wijken.

Analyse

11 oktober 2024

GO weekoverzicht 10 oktober 2024 door Gebiedsontwikkeling.nu (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

Dit was de week van de ruimtelijke tegenaanval

Deze week wordt op Gebiedsontwikkeling.nu de ruimtelijke tegenaanval vol ingezet. Of het nu gaat om ontwerpend onderzoek, het krachtenspel in de Nederlandse plint of om leefstijlen die wel degelijk meerwaarde hebben.

Weekoverzicht

10 oktober 2024