Gebiedsontwikkeling Kerckebosch door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)

“Natuurinclusief bouwen is een mindset”

18 oktober 2021

6 minuten

Casus Evert-Jan Roelofsen van Wijkontwikkelingsmaatschappij Kerckebosch werkt al sinds 2014 aan de gebiedsontwikkeling van dé natuurinclusieve voorbeeldwijk van Zeist. Dit zijn de lessen die hij hiervan geleerd heeft.

Ooit de armste wijk van Zeist, is Kerckebosch inmiddels de duurste wijk van de hele regio. Evert-Jan Roelofsen legt uit: “Net na de Tweede Wereldoorlog zijn er in Kerckebosch ruim 700 flatwoningen gebouwd, dit was voor 100% sociale huur. Deze gebouwen waren op een gegeven moment achterhaald en daar rolde voor de wijkontwikkelmaatschappij een tweeledige opgave uit: enerzijds wijkvernieuwing en anderzijds een gelijkmatigere mix van bewoners. We zitten nu op 55% sociale woningbouw en 45% vrije sector."

Vrije kavels door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)

‘Vrije kavels’ door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)


"Dat zie je overigens niet af aan de gebouwen. Daar hebben we bewust voor gekozen. De vrijesectorwoningen behouden hierdoor hun waarde, en je ziet dat de sociale huurders netter omgaan met hun woning dan in een doorsnee sociale woningbouwwijk. Betaalbare koop- en middenhuur woningen zijn inmiddels wél een lastig punt in Kerckebosch. Dat was uiteraard niet onze bedoeling, maar daar kunnen we helaas weinig aan doen.”

Bouwen tussen de bomen

“Natuurinclusief bouwen is een mindset”, vindt Roelofsen. “Een goed voorbeeld is dat we zoveel mogelijk bomen hebben laten staan. Bouwers gruwen van het idee dat je aan de slag moet midden tussen bomen, want waar moet je je steigers neerzetten, hoe ga je een kelder uitgraven? Het lijkt in eerste instantie onmogelijk. Maar je ziet nu toch dat er bomen op één meter van de gevel staan."

Sociale woningbouw tussen de bomen door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)

‘Sociale woningbouw tussen de bomen’ door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)


"Als wijkontwikkelingsmaatschappij hebben we destijds gezegd: we gaan proberen om zoveel mogelijk bomen te laten staan, maar je krijgt géén strafpunten van ons als het je niet lukt. Dat is dus echt een andere manier van omgaan met de natuur en de omgeving. De bomen die we wél hebben gekapt, zijn allemaal in het gebied hergebruikt, onder andere voor speelplaatsen.”

Tijd of geld?

“Veel mensen denken dat natuurinclusief bouwen duurder is dan traditioneel bouwen, maar dat valt enorm mee. In veel gevallen is het zelfs goedkoper. Je bent vooral meer tijd kwijt aan de planning als je natuurinclusief bouwt. Je moet iedereen meenemen in je verhaal. Je kunt bijvoorbeeld niet zomaar tegen een koper zeggen: hier heb je een kavel, dit zijn de eisen en doe je best maar. We proberen ons altijd zoveel mogelijk te verplaatsen in wat iemand wil, en we staan altijd open voor een gesprek.”

Kwadrantwoningen door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)

‘Kwadrantwoningen’ door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)


Eigen verantwoordelijkheid

“In dit kwadrantwoningenproject van BPD zitten vier woningen in één blok, variërend van 70 m2 tot 120 m2. Het gebied eromheen is een vrij toegankelijk privéterrein. De VvE is verantwoordelijk voor het openbaar gebied, de riolering en de verlichting. Da’s makkelijker gezegd dan gedaan, en het kostte veel tijd om de bewoners daarin te begeleiden."

"De reden waarom we het op deze manier hebben gedaan, is dat we willen dat de bewoners zich mede-verantwoordelijkheid voelen voor de omgeving. Het gaat om het besef dat je in een wijk woont waarin je op een bepaalde manier met de natuur om moet gaan. En ter relativering: de riolering ligt hier in zandgrond en gaat waarschijnlijk 100 jaar mee. Het is dus praktisch gezien geen grote zorg.”

Extra bescherming voor bomen door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)

‘Extra bescherming voor bomen’ door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)


Beheer

“Natuurinclusief beheer is best lastig, want een doorsnee beheerder van de gemeente denkt vanuit een standaardpakket van bijvoorbeeld Arcadis of Sweco. Wij hebben hier gezegd: ‘Ja dat kan wel zo zijn, maar mogen we ook eens iets anders proberen? En als onze aanpak blijkt te werken, ben je dan als gemeente bereid om die nieuwe standaard ook in jouw boek op te nemen? Maar daarnaast hebben we ook gezegd: als onze aanpak niet blijkt te werken, dan houden we de werkwijze van de gemeente aan. En wat blijkt nou? Als je het op die manier aanpakt is er opeens verbazingwekkend veel mogelijk. En het beheer is uiteindelijk goedkoper voor de gemeente. Maar eerlijk is eerlijk: het is soms wél even wennen.”

“Een aardige anekdote over bewoners en beheer: we hebben hier een speciaal 'Kerckebosch bermenmengsel', met onder andere klaproos en teunisbloem erin, dat zelfs tot november nog mooi oogt. We hadden uitdrukkelijk afgesproken met de gemeente om de bermen niet te maaien. Maar vorig jaar september bedacht de maaier van de gemeente: het is 1 september, het maaiseizoen begint, laat ik maar eens beginnen in Kerckebosch – dé natuurinclusieve voorbeeldwijk van Zeist. Daarop kregen wij meteen telefoontjes van oplettende bewoners, die ons waarschuwden dat de bermen gemaaid werden. Dat akkefietje haalde vervolgens De Telegraaf. We hadden namelijk een paar foto’s van de gemaaide, kale bermen op de Facebook-pagina van de gemeente gezet, die vervolgens ook door een journalist werden opgemerkt. Dat ‘incident’ heeft er wél voor gezorgd dat de bewoners het beheer van de bermen nu echt omarmen, ook al ziet het er niet altijd mooi uit.”

Natuur en woningen door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)

‘Natuur en woningen’ door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)


Sociale cohesie

“Utrechts Landschap neemt straks voor één euro alle natuurgebied in de wijk over. Dat is ongeveer de helft van het gebied. We onderhouden nu al samen met Utrechts Landschap en de bewoners de heide. Eén keer per maand helpen zo’n 15 tot 20 vrijwilligers mee op zaterdag, samen met de kinderen. Daarnaast doen we ook aan voorlichting: we leggen bijvoorbeeld uit waarom je niet zomaar de hond kan uitlaten op de heide. Het is immers arme grond, en die moet ook arm blijven.”

“Iedereen die in de wijk is komen wonen, hebben we lid gemaakt van Utrechts Landschap. Dat kost 15 of 20 euro per persoon, maal duizend woningen. Dus reken uit je verlies. Maar in feite is het winst, want we hebben er de eeuwige liefde van de boswachter voor teruggekregen, en bovendien gaan de bewoners zich meer verantwoordelijk voelen voor de natuur. De boswachter doet hier veel excursies en daar komt de hele wijk elkaar tegen, wat ook weer goed is voor de sociale cohesie.”

Biodiversiteit

“De meeste eengezinswoningen hebben flinke overstekken, waar vogels zelf hun nest kunnen maken. Voor de vleermuizen hebben we ook aparte neststenen in de gevels geplaatst. Bij de sociale woningbouw hebben we zelf kasten aan de gevel bevestigd, in verband met de kosten. Ook in de bomen hangen overal nestkasten. Dat is destijds gedaan vanwege mitigatie: op het moment dat we de oude sociale-woningbouw gingen slopen, moest er vervangende woonruimte komen voor de dieren. Door die ingreep is de vleermuiskolonie verdubbeld. Daarnaast is in de afgelopen jaren de biodiversiteit hier enorm toegenomen. De reeën staan letterlijk aan je achtertuin.”

“Alle erfafscheidingen zijn mee-ontworpen door de wijkontwikkelingsmaatschappij. De tuintjes zijn hier vrij klein, en in de loop van het project zijn ze steeds kleiner geworden. Vuilnisbakken zijn zoveel mogelijk ondergronds, zodat je niet die plastic bakken in je tuintje hebt staan. Het snoeiafval van bewoners wordt hergebruikt voor takkenrillen, waarin dieren kunnen wonen. Een versnipperaar is dus niet nodig en je hoeft niks af te voeren.”

Moestuinbakken door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)

‘Moestuinbakken’ door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)


Engagement

“We bieden ook moestuinbakken aan. Die kunnen de bewoners bij ons bestellen. Daar zit wél een regel aan vast: als wij zien dat ze een aantal jaren niet gebruikt worden, dan ruimen we ze ook weer op. Maar we zien dat er alleen maar meer moestuinbakken bij komen. Als bewoners met andere ideeën komen, dan luisteren we daar ook naar, en we gaan er ook vaak in mee, als er maar voldoende engagement van de bewoners tegenover staat.”

Calisthenics door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)

‘Calisthenics’ door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)


“Dit calisthenics-toestel (een krachttrainapparaat voor buiten - red.) is daar ook een goed voorbeeld van. Er kwam een bewoner naar ons toe met dit plan en wij zeiden: dat is een goed idee, maar dan willen we wél dat jij je er de komende vijf jaar aan verbindt. Dat heeft hij gedaan, op een fantastische manier. Hij neemt de jeugd mee, en organiseert nog veel meer. Daardoor hebben we binnenkort het Europees kampioenschap calisthenics in Kerckebosch.”

Lessen voor ontwikkelaars

  • Natuurinclusief ontwikkelen is een mindset: je gaat op een andere manier om met de natuur;
  • Natuurinclusief ontwikkelen is niet duurder, maar het kost wél meer plantijd;
  • Maak afspraken met de gemeente over beheer, maar verwacht niet dat alles in één keer goed gaat;
  • Maak de bewoners mede verantwoordelijk voor bepaalde aspecten van beheer;
  • Stimuleer goede ideeën van bewoners, maar vraag daarbij ook om engagement;
  • Gebruik natuureducatie om sociale cohesie te bevorderen.

Dit artikel verscheen eerder in aangepaste vorm op kanbouwen.nl


Cover: ‘Gebiedsontwikkeling Kerckebosch’ door Anton Coops (bron: KAN Bouwen)


Anton coops - Linkedin

Door Anton Coops

Senior content manager, copywriter, content curator focus op energietransitie


Meest recent

Hans-Hugo Smit Column Cover door Esther Dijkstra (bron: Illustratie Esther Dijkstra, bewerkte foto Matthijs van Roon)

Hugo, Hoyte, Kate and the Donald

Meer regie, wie is er tegen? We houden van krachtige teksten en beelden. Maar laten we ons nog wel regisseren? Hans-Hugo Smit prijst Hugo de Jonge maar vreest voor de uitvoering van zijn wet Versterking Regie Volkshuisvesting.

Opinie

18 maart 2024

Hotel New York in Amsterdam door ColorMaker (bron: Shutterstock)

Stedelijke identiteit en gemeenschapsvorming op gemeentelijk niveau

Veel (lokale) bestuurders maken graag aanspraak op ‘stedelijke identiteit’. Maar wat hebben de bewoners aan zo’n beeld, kunnen zij samen met de bestuurders dan ook de stad maken? Planoloog Frank van den Beuken zocht het uit.

Analyse

18 maart 2024

Arnhem door Marcel Rommens (bron: shutterstock)

Gevraagd: buitenlands kapitaal om de Nederlandse woningbouwambities te realiseren

Om in de komende jaren voldoende middeldure woningen te bouwen, is buitenlands kapitaal nodig. Cushman & Wakefield onderzocht hoe het investeringsklimaat voor internationale institutionele beleggers verbeterd kan worden.

Onderzoek

15 maart 2024