Casus In binnenstedelijke gebiedsontwikkeling wordt tegenwoordig gezocht naar integrale bouwvormen die betaalbaar, inclusief en gemixt zijn en zo bijdragen aan een leefbare stad. Deze benadering staat op cruciale punten haaks op de modernistische stedenbouw uit de jaren 60 en 70 waarbij onder meer functiescheiding en snelle geprefabriceerde bouw het devies waren. De modernistische Polikatoikias-appartementen in Athene zijn hierop – per ongeluk – een positieve uitzondering. Ze zijn namelijk gemixt, van een menselijke schaal, slim privaat gefinancierd en vormen een levendige, prettige stedelijke dichtheid.
Polikatoikias zijn appartementen die in de jaren 50 tot 80 van de 20e eeuw een groot deel van de explosieve bevolkingsgroei van Athene hebben opgevangen. Ze werden door de slechte economische situatie van de stad snel en goedkoop gebouwd met geprefabriceerde bouwdelen.
Door de enorme vraag naar woningen zetten private ontwikkelaars en grondeigenaren gezamenlijk een slim bottom-up financieringsmodel op dat voorzag in de bouw van grote volumes aan appartementen. Hierbij kreeg de grondeigenaar in ruil voor zijn grond 2 tot 5 appartementen van het ontwikkelde complex. Bovendien werd, om de kosten verder te drukken, zo veel mogelijk gebruik gemaakt van kolommen in plaats van dragende muren. Dit resulteerde in comfortabele en betaalbare grote appartementen met open plattegronden die makkelijk her in te delen zijn.
Bonte mix
Door enkele slimme stedenbouwkundige spelregels heeft de stad Athene er bovendien voor gezorgd dat deze private ontwikkelingen bij de eeuwenoude stad passen. Zo heeft elk gebouw na zes bouwlagen een ‘terugsprong’ in de gevel waardoor ruimte voor brede balkons is ontstaan, groot genoeg voor gezinnen om buiten te eten.
De appartementen zijn geplaatst aan een regelmatig netwerk van smalle straten met een fijne menselijke schaal die spontane sociale ontmoetingen gemakkelijk maken. Op het gebied van gebruiksfuncties heeft de stad alleen hevige industrie uitgesloten. Dit heeft tot op de dag van vandaag geleid tot een bonte mix van bedrijvigheid op straatniveau zoals kantoortjes, kleermakers, restaurants en ateliers.
Lichtend voorbeeld
Ook de sociale duurzaamheid bleek door de opzet van de appartementengebouwen achteraf gunstig. Door de grote flexibiliteit van de woningindeling ontstond er een grote verscheidenheid aan grootte en prijsklasse van woningen in één blok. Zo woonden de rijkere bewoners op de bovenste verdieping in grote penthouses terwijl starters en gezinnen de middelste lagen konden betalen. Armere studenten konden een plek vinden in de souterrains van het complex. Dit zorgde voor een mix van inkomens en afkomst per blok en voorkwam de vorming van armere en rijkere wijken.
Zo werden de Atheense Polikatoikias per ongeluk een lichtend voorbeeld voor de levendige gemixte stad waar nu zo naar gestreefd wordt. Wel komen tegenwoordig de nadelen van dit ontwikkelingsmodel aan het licht: de collectieve verwarming van de complexen verliest draagvlak in zware economische tijden. Ook zijn de appartementen donker en door de snelle goedkope bouw vaak van een slechte bouwkundige staat. Overeind blijft echter het levendige straatleven dat bestaat uit dinerende gezinnen op de balkons, winkelend publiek op straat en kletsende terrasbezoekers. Zo blijkt een modernistisch gebouwde wijk toch verrassend veel stadsleven op te leveren in de 21e eeuw.
Dit artikel is gebaseerd op een artikel van CityLab
Cover: ‘athene polikatoikias’
Door Sebastien Reinink
Sebastien Reinink is stedenbouwkundige bij Studio Vinke.
