GO Zomertour: IJburg, de Vinex-wijk die geen Vinex wil zijn

IJburg is een afgezwakte versie van het megalomane Plan Pampus dat de architecten Van den Broek en Bakema in 1965 maakten. In het IJmeer tussen de oostkant van Amsterdam en Almere moest een uitgestrekt eilandenrijk met enorme betonnen kolossen verrijzen. Hoewel dat plan buiten alle proportie was, heeft het wellicht wel een voet tussen de deur gezet voor het huidige IJburg, dat veel meer een menselijke maat heeft.

Op de zes eilanden, elk verschillend in grootte, zijn buurten te vinden met een duidelijke identiteit. Dat komt ook terug in de verschillende woonvormen: van waterwoningen tot zelfbouwwoningen en van luxe villa’s tot de typisch Amsterdamse gestapelde bouw. IJburg is officieel een vinexwijk, bedoeld om met name gezinnen in de stad te houden, maar is ook ‘een wijk zonder scheidslijnen’.

Ruim ogen

Inclusiviteit mag tegenwoordig een thema zijn voor gebiedsontwikkeling, in IJburg was dit vanaf het begin een belangrijk uitgangspunt. Jongeren, ouderen, mensen met fysieke of psychische beperkingen, ze moesten een plek in deze nieuwbouwwijk krijgen - en dat is ook gebeurd (ook al bleek dat in de praktijk niet altijd even gemakkelijk te zijn).

Bovenal moest IJburg een Amsterdamse wijk worden. Dan gaat het over menging van verschillende mensen, maar ook om dichtheid in het aantal bewoners per vierkante kilometer. Waar Vinex veelal staat voor lage dichtheden, is daar in IJburg juist niet voor gekozen, terwijl de wijk overal toch ruim oogt. 

Zeer vervuild

Om IJburg mogelijk te maken moesten de eilanden opgespoten worden, want het was nieuw land in het water van het IJmeer. Natuurorganisaties wisten midden jaren negentig een referendum af te dwingen omdat zij tegen nieuwbouw in het open waterlandschap waren. Hoewel een meerderheid van de stemmers tegen de aanleg van IJburg was, werd het minimale aantal stemmers niet gehaald, waardoor de bouw van IJburg toch doorging.

Er zijn vanwege het referendum wel natuurversterkende maatregelen genomen, die ook bewezen effect hebben. Zo zijn er gebieden rond IJburg aangelegd of verbeterd waarin vogels de ruimte krijgen en ongevaarlijke ringslangen kunnen gedijen. Daarnaast is het aangrenzende voormalige en zeer vervuilde slipdepot aan de Diemerzeedijk ingepakt, waardoor een park is ontstaan.

Bezwaren

Nadat de opgespoten eilanden vanaf eind jaren negentig voldoende waren ingeklinkt om te bebouwen, was de Telefooncentrale IJburg het eerste gebouw dat op het nieuwe land verrees. In 2002 betrokken de eerste bewoners hun woningen. In de eerste jaren was het voor de bewoners vanwege het beperkt aantal voorzieningen pionieren in de nieuwe wijk.

Hoewel het huidige IJburg een winkelcentrum heeft en ook het nodige aantal cafés, was het oorspronkelijk het idee dat het centrumeiland ook echt een centrumgebied van de wijk zou worden. Daar moesten grootstedelijke functies komen, waaronder een bioscoop en een theater. Doordat de tweede fase vanwege de bezwaren over de gevolgen voor de natuur uitgesteld is, is dat hoogstedelijke centrum met voornamelijk appartementen er niet gekomen.

Kinderrijk

De eerste fase van IJburg is zo goed als af. Bij de entree van het eilandenrijk bij de Enneüs Heermabrug – ook wel BH-brug genoemd – is het imposante Sluishuis nog in aanbouw. Steigereiland Noord is vooral interessant vanwege de waterwoningen (een wandeling over de Windjammerdijk is aan te raden) due een prachtig uitzicht over het IJmeer bieden. Op het zuidelijke deel van het Steigereiland, onderbroken door de IJburglaan, is een wijk vol bijzondere zelfbouwwoningen te vinden. Van de drie Rieteilanden springt het Rieteiland-Oost in het oog, met bijzondere villa’s en de lokale tennisclub met een knalrode tribune op het clubhuis, ontworpen door Winny Maas. En helemaal op het eind van het Haveneiland-West is het hagelwitte gebouw De Witte Kaap een verrassing. Het is ook nog aardig de haven te bezoeken, een rustige plek met verschillende cafés.

Op het Haveneiland-West vallen de semi-openbare binnentuinen op als moderne hofjes. Die binnenruimtes bieden een beschutte en veilige omgeving, iets wat in het kinderrijke IJburg gewenst bleek.

Van klein naar groot

Hoewel divers qua bevolkingssamenstelling is IJburg toch voornamelijk een gezinswijk die vooral in de beginjaren is overspoeld door gezinnen met kleine kinderen, waardoor de wijk bijna aan haar eigen succes ten onder ging. Zo konden kinderen niet op scholen in de buurt terecht omdat er te weinig plek was, was er regelmatig overlast van te veel spelende kinderen op pleinen en ontbrak het aan voldoende sportvelden in de buurt.

Het bleek daarbij ingewikkeld om nieuwe of extra voorzieningen voor deze jonge groep bewoners toe te voegen. Toen de wijk ontwikkeld werd, is met verschillende consortia van ontwikkelaars en woningcorporaties het programma van de hele wijk vastgelegd. Dat heeft heeft het ingewikkeld gemaakt om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen.

Maar tijdens een wandeling over de eilanden van IJburg zal daar niet veel van te merken zijn. De meeste kleine kinderen van destijds zijn inmiddels groot geworden en IJburg is steeds meer een gewone Amsterdamse wijk geworden. Een mooie, afwisselende wijk, dat wel, met veel groen en bijna overal uitzicht op het water.