Houten als fietsvriendelijke stad, dit zijn de lessen voor duurzame gebiedsontwikkeling

Houten is twee keer uitgeroepen tot 'Beste Fietsstad van Nederland' en wordt internationaal erkend als een voorbeeld van fietsgerichte stedelijke ontwikkeling. De stad behoort tot een van de 35 iconen van de Nederlandse ruimtelijke ordening – niet zozeer vanwege haar omvang of historische waarde, maar vooral vanwege haar vooruitstrevende, integrale stadsontwerp dat is gericht op duurzaamheid, toegankelijkheid en leefbaarheid. In plaats van de auto de hoofdrol te geven, koos Houten vanaf de jaren 1970 voor een radicaal andere aanpak, waarbij de fiets prioriteit kreeg.

Het recent gepubliceerde wetenschappelijke artikel The Discourse of Cycling in Houten onderzoekt de factoren die ten grondslag liggen aan de fietscultuur in de stad. Het biedt waardevolle inzichten in hoe het samenspel van stedenbouw, infrastructuur, cultuur en beleid heeft bijgedragen aan het succes van Houten als koploper op het gebied van duurzame mobiliteit. De lessen zijn ook nu prima bruikbaar om gebieden beter in te richten voor de fiets(ers).

Historische fundamenten

De geschiedenis van Houten gaat terug tot de jaren 60 van de vorige eeuw, toen de stad werd aangewezen als een van de ‘groeikernen’ binnen de nationale ruimtelijke ordening. Het doel was om de bevolkingsgroei in de Randstad te spreiden en tegelijkertijd de suburbanisatie tegen te gaan. In dezelfde periode vond er in Nederland een grote verschuiving plaats in het verkeers- en mobiliteitsbeleid. De energiecrisis van de jaren 1970 en de impact van de campagne ‘Stop de Kindermoord’ plaatsten verkeersveiligheid en actief vervoer, zoals fietsen en lopen, hoog op de politieke agenda. Fietsen, dat daarvoor al een vanzelfsprekend onderdeel was geworden van de Nederlandse cultuur, werd steeds meer gezien als een praktische en milieuvriendelijke manier om je te verplaatsen. Deze verschuiving in denken legde de basis voor het fietsgerichte ontwerp van Houten.

De basis voor het fietssucces van Houten werd gelegd door stedenbouwkundige Robert Derks, die in de jaren 70 een radicaal stedenbouwkundig concept ontwikkelde. Geïnspireerd door Engelse stadsparken bedacht Derks het principe van ‘inversie stedenbouw’: in plaats van te beginnen bij de bebouwing, werd het ontwerp van de stad in eerste instantie gebaseerd op de groenstructuur. Het groen werd zo de drager van de stad. Daarmee keerde Derks zich tegen de toentertijd moderne, Amerikaanse stedenbouw. Zijn visie was om een stad te creëren waar de auto niet de dominante factor zou zijn, maar waar ruimte werd gemaakt voor fietsers en voetgangers. Dit werd mogelijk gemaakt door een compact ontwerp, waarin alle woonwijken via veilige en aantrekkelijke fietspaden verbonden zijn met centrale voorzieningen zoals scholen, winkels en sportfaciliteiten.

Sneller, veiliger en comfortabeler

Het netwerk van fietspaden strekt zich binnen en buiten de stad uit tot 130 km. Acht hoofdroutes verbinden alle wijken met voorzieningen en het station van Houten. De technische principes zijn duidelijk en herhaalbaar:

- Gescheiden fietspaden met voorrang op kruispunten.

- Verkeersremmende maatregelen in woonstraten.

- Strategisch geplaatste fietsenstallingen bij kruispunten.

- Duidelijke bewegwijzering en routekaarten.

Het resultaat: fietsen is sneller, veiliger en comfortabeler dan autorijden in de stad. Actieve vormen van mobiliteit worden dan ook als vanzelfsprekend beschouwd en vormen het belangrijkste vervoermiddel voor verplaatsingen binnen de stad. Het fietsgebruik in Houten is hoog: 34 procent van alle verplaatsingen wordt per fiets gemaakt, waarbij 61 procent van de inwoners de fiets gebruikt voor een rit naar het centrum. Dit is veel hoger dan in vergelijkbare steden. Fietsen in Houten wordt vaak omschreven als ‘zo normaal als ademen’. Volgens het onderzoek van Hickman c.s. heeft zich in Houten een sociaal-cultureel discours ontwikkeld waarin fietsen als normaal, logisch en zelfs wenselijk wordt gezien.

Dit wordt ondersteund door de positieve gebruikservaringen van het fietsen (veiligheid, gemak, snelheid), maar ook door een bredere Nederlandse culturele context waarin deze vorm van voortbewegen wordt geassocieerd met waarden als eenvoud, bescheidenheid en pragmatisme. De discursieve vorming omtrent fietsen als de norm is versterkt door overheidscampagnes, publieke steun en actieve bewonersparticipatie. Deze gedeelde overtuiging en betrokkenheid zorgden voor een breed gedragen, duurzaam fietsbeleid, zelfs toen de stad Houten bleef groeien. Het ontwerp van de stad bevordert ook sociale interactie, maakt de stad veiliger, kindvriendelijker en zorgt ervoor dat voorzieningen op korte fietsafstand liggen.

Uitdagingen en kansen

De successen uit het verleden van Houten vormen niet per se een garantie voor de toekomst. Een blijvende rol van de fietsmobiliteit vraagt om scherpe keuzes en een gedeelde inzet. Houten staat voor de uitdaging om haar status als fietsstad te behouden en te versterken. De Fietsersbond Houten benadrukt het belang van het fietsbeleid in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2026, voor een duurzame en veilige toekomst. De uitdagingen zijn veelzijdig: meer verkeer, veranderende mobiliteit, ruimtelijke beperkingen en groeiende regionale ambities. De groeiende diversiteit aan vervoermiddelen, zoals e-bikes en bakfietsen, leidt tot drukte en snelheidsverschillen op fietspaden. Ruimtelijke beperkingen en verouderde infrastructuur maken aanpassingen moeilijk, terwijl de behoefte aan veilige en comfortabele fietsroutes toeneemt. Daarnaast is er dringend behoefte aan betere regionale verbindingen en efficiëntere organisatie van fietsparkeervoorzieningen.

Deze uitdagingen vragen om een voortdurende dialoog en maken samenwerking tussen gemeente, bewoners en andere belanghebbenden essentieel. Door innovatieve oplossingen te implementeren en te investeren in duurzame mobiliteit kan Houten haar voorbeeldfunctie als fietsstad behouden en versterken. De stad heeft bewezen dat een sterke langetermijnvisie kan leiden tot een duurzame, leefbare omgeving voor iedereen. En juist in deze visie ligt de sleutel tot het oplossen van toekomstige problemen.

Les voor andere gemeenten

Houten is een krachtig voorbeeld van hoe een langetermijnvisie en beleidscontinuïteit kunnen leiden tot een gezonde, groene en fietsvriendelijke gemeente. Het succes is het resultaat van consistente keuzes, bestuurlijke vasthoudendheid en actieve bewonersbetrokkenheid. De belangrijkste les voor andere gemeenten die hier werk van willen maken: geef actieve vervoerswijzen structureel prioriteit bij de ruimtelijke ontwikkeling. Niet elke gemeente begint met hetzelfde uitgangspunt. Toch biedt Houten waardevolle inspiratie: ook waar de auto nog dominant is en de ruimte beperkt, kunnen keuzes gemaakt worden die leiden tot veiliger, gezonder en duurzamer verkeer. Een voorwaarde is dat deze keuzes bewust worden ingebed in beleid en ontwerp. Infrastructuur alleen is niet genoeg: het gaat om het opbouwen van een cultuur van toegankelijkheid, veiligheid en gezondheid.

De boodschap van het onderzoek is dat het succes van Houten als fietsstad niet alleen te danken is aan de hoogwaardige infrastructuur, maar ook aan de ontwikkeling en acceptatie van een specifiek ‘fietsdiscours’. Dit is een gedeelde manier van denken en doen die actief vervoer, slim buurtontwerp, goede integratie van het openbaar vervoer, bewonersparticipatie en positieve reiservaringen combineert. Het is deze sociale constructie die de fietsstad zo succesvol maakt, naast de technische aspecten.
Een leefbare stad begint met de keuze voor mobiliteit die de mens centraal stelt. Dat vraagt om lef, vasthoudendheid en samenwerking. Voor andere gemeenten is Houten geen blauwdruk, maar een inspiratiebron. Juist in een tijd van toenemende ruimtelijke druk en transitie is het essentieel om actieve vormen van vervoer structureel op te nemen in de ruimtelijke inrichting van steden en regio's.