Inspiratie Achterhoek: Bronckhorst brengt omgevingsvisie naar uitvoering

En Bronckhorst is nu al zo mooi. De landelijke gemeente in de Achterhoek, in oppervlakte een van de grotere van Nederland, is ondanks 44 woonkernen overweldigend groen. Hoewel de landbouw op sommige plekken behoorlijk geïntensiveerd is, behoudt het landschap gevoel voor menselijke maat door kenmerkende houtwallen en bomensingels. De gemeente omvat naast landbouwgebied ook bos, beekdalen, heidegebied en uiterwaarden. We vinden er meer dan achthonderd monumenten, veel agrarisch erfgoed, zeventien kastelen en landgoederen en lieflijke historische stadjes zoals Bronkhorst en Vorden.

De huidige schoonheid ten spijt, toch ziet Bronckhorst nog genoeg uitdagingen op alle terreinen van de leefomgeving. In de omgevingsvisie zijn die uitgewerkt in vijf opgaven (zie kader). Elke opgave is vertaald in concrete doelen, bijvoorbeeld: vijfhonderd nieuwe woningen realiseren voor 2025. De gemeente monitort de komende jaren of de doelen worden bereikt en stelt zo nodig acties bij.

Snijpunt van thema's

Bronckhorst doorliep een intern proces en een traject met de samenleving om tot een integrale omgevingsvisie te komen. "Iets is pas een integrale opgave als het zich bevindt op het snijpunt van verschillende thema’s. We zijn gaan zoeken naar waar de spanning zit en waar we strategische uitspraken over willen hebben’’, vertelt Marnix Meijer, gemeentelijk projectleider voor de omgevingsvisie. Voor die zoektocht was een kernteam samengesteld met collega’s vanuit ruimtelijke ordening, sociaal domein, landschap en strategie. Aanvullend schoven andere collega’s aan waar nodig.

‘’We werkten als een netwerk, met veel verbindingen naar de rest van de organisatie. Elk thema dachten we breed uit, door te dromen over wat we over tien tot twintig jaar zouden wensen voor Bronckhorst. Een thema als economie blijkt dan te gaan over arbeidsmarkt en bereikbaarheid, maar ook over meedoen in de samenleving, onderwijs, landschap. Door zo met elkaar in gesprek te gaan, krijg je kruisbestuiving en ook meer inzicht: waarom doen we eigenlijk wat we doen? Voor wie gaan we woningen bouwen, werkgelegenheid creëren? Daardoor zie je dat economie, wonen en landschap allerlei relaties hebben en dat het vasthouden aan sectorale thema’s niet meer werkt.’’

Belangrijk uitgangspunt bij het opstellen van de omgevingsvisie waren ook de Bronckhorster waarden en beginselen, vertelt Meijer. Hij schakelde externe hulp in om hierover met bewoners, bedrijven en organisaties in gesprek te gaan. Van oudsher is het gebied een typische plattelandssamenleving, met hechte gemeenschappen. "Leven van het land, voor elkaar klaarstaan, eerlijkheid duurt het langst, dat leeft nog steeds heel sterk. Daardoor zagen we dat de opgaven moeten weerspiegelen dat we het met elkaar doen, niet ieder zijn eigen ding. Integraal dus. Daarom komen in de opgave ‘Sterke dorpen en leefbaar platteland’ wonen, werken, landschap en voorzieningen bij elkaar."

Van visie naar uitvoering met omgevingsprogramma’s

Bij de vaststelling van de omgevingsvisie heeft de gemeenteraad besloten om vier omgevingsprogramma’s op te laten stellen: Werklocaties, Wonen, Landschappelijke kwaliteit erfgoed en landbouw, Energietransitie en klimaatadaptatie. Naast de visie en de vier programma’s wordt geen ander beleid voor het fysiek domein meer opgesteld. Dat is duidelijk en werkbaar, voor zowel de inwoners als de gemeentelijke organisatie, vindt Bronckhorst.

De programma’s klinken dan toch weer erg sectoraal, of niet? Meijer: "Dat lijkt misschien zo, maar in het programma over bijvoorbeeld werklocaties nemen we ook de opgaven rond leefbaarheid, klimaat en ruimtelijke kwaliteit mee. Verder loopt het thema gezonde leefomgeving als een rode draad door onze visie heen en dus ook door onze omgevingsprogramma’s. Daarnaast hebben we in de visie vier aandachtsgebieden geselecteerd. In deze gebieden komen meerdere opgaven samen en willen we de ontwikkeling aanjagen."

Het opstellen van meetbare doelen is overigens nog best lastig, merken Meijer en zijn collega’s bij de uitwerking. Een doel als ‘alle vrijkomende agrarische bebouwing krijgt een nieuwe invulling, als wonen of werken’ is natuurlijk sterk afhankelijk van vraag en aanbod vanuit de markt. Het geeft de gemeente een rol als matchmaker, zegt Meijer. ‘’Wij stellen een visie vast, maar hebben bij de uitvoering natuurlijk anderen nodig.’’

Tegelijkertijd wil Bronckhorst, nu de Achterhoek niet langer ‘op slot’ zit, niet gaan zitten wachten op initiatieven van anderen. ‘’We willen woningbouw programmatisch aanpakken, meer regie voeren. Daarom hebben we zelf locaties aangewezen waar we woningen willen realiseren. Zo hebben we verschillende rollen. Het is belangrijk dat we ons daarvan bewust zijn en daarover helder communiceren met initiatiefnemers en andere belanghebbenden.’’

De uitgangspunten die Bronckhorst daarvoor op een rij zet, worden opgesteld door een brede groep collega’s. Dat is nieuw, zegt Meijer, en een direct gevolg van het gezamenlijke visieproces. Toch blijft goede interne samenwerking een aandachtspunt (zie kader onderaan).

Gezondste gemeente

Ook nieuw is de gezondheidsopgave die Bronckhorst zichzelf stelt: de gezondste gemeente in de Achterhoek in 2035, zo staat als doel in de omgevingsvisie. Niet zozeer ingegeven door problemen, maar door ambitie, zegt Meijer. "Onze wethouder was eerder raadslid in Utrecht. Daar is gezondheid natuurlijk een heel ander soort opgave. Maar als je verder inzoomt, zie je hier ook aandachtspunten. De relatief grote vergrijzing in onze kernen bijvoorbeeld. Hittestress is nog niet echt een groot probleem hier, maar als al die ouderen in nieuwbouwcomplexen in de grotere kernen gaan zitten, moet dat niet ten koste gaan van groen. We willen de woonomgeving immers gezond en prettig houden."

Zorg is er verder over het alcoholgebruik onder jongeren in de bekende zuipketen. En ook bewegen vraagt aandacht, zegt Meijer. "Bronckhorst is enorm uitgestrekt, mensen pakken voor alles de auto. Wij zitten aan de bovenkant qua autobezit per inwoner." Een wandeling met senioren en een fietstocht met schoolkinderen bracht dan ook heel wat onveilige en onprettige verkeerssituaties aan het licht in het centrum van Hengelo. "In de Omgevingsvisie hebben we bijvoorbeeld de twintig minuten fietsgemeente geïntroduceerd: basisvoorzieningen zijn vanaf de woonwoonplek in twintig minuten aan te fietsen. Hier komen leefbaarheid en gezondheid mooi bij elkaar."

Andere afweging

Het opnemen van de opgave ‘Gezonde leefomgeving’ in de Omgevingsvisie gaat zorgen voor een andere afweging van belangen, verwacht Meijer. Neem het fictieve voorbeeld van een verzoek voor uitbreiding van een grote geitenhouderij. ‘’De visie geeft aan dat we ook gezondheid gaan betrekken in de afwegingen. Als zo’n aanvraag nu binnenkomt, gaan we deze bekijken vanuit een breed perspectief op ruimtelijke kwaliteit (met meerdere disciplines). Daarmee komt nu nog meer het belang van leefbaarheid en gezondheid op tafel. Hoe we dat gesprek dan gaan voeren? Daar denken we nog over na, mogelijk in de vorm van een brede commissie ruimtelijke kwaliteit.’’