Opinie De grote verandering in het wereldwijde stedelijk landschap ten gevolge van de revolutie in data- en communicatietechnologie is in de media gelabeld als ‘smart city’. De stortvloed aan publicaties van de afgelopen jaar laat vooral de ongrijpbaarheid en fluïditeit van dat fenomeen zien. Tot dusver lijkt het erop dat smart cities iets is dat ons alle overkomt. Om smart cities in de Nederlandse situatie te duiden en de gevolgen voor gebiedsontwikkeling zichtbaar te maken organiseerden Merel Putman en Alex Letteboer voor het kennisnetwerk van de MCD een symposium.
MCD kennisnetwerk: toekomstdebat over smart cities: 20 juni, Den Bosch
Wat is een smart city?
Al meteen in de inleiding werd de complexiteit van het fenomeen helder. In een nieuwe publicatie Planbureau voor de Leefomgeving wijst Maarten Hajer vooral op de implicaties van het 'human capital' bij de transitie die gaande is. Binnenkort woont 75% van de wereldbevolking in een stedelijk landschap, en daarvan ligt 85% in rivierdelta’s. De klimaatverandering gaat gepaard met zeespiegelstijging door afsmeltende ijskappen en droogte op het land. Belangrijk is dat we vooral naar 'smart citizens' of 'smart urbanism' toe moeten om de problemen het hoofd te bieden.
'Smart' gaat primair over maatschappelijke innovatie:
Peter du Bois en de onderzoekers van de Hogeschool Amsterdam brengen met 'space syntax' de stedelijke ruimte in relatie tot het gebruik van de stad in beeld. Daarbij kijkt men vooral naar het netwerk van de verschillende verkeersstromen. De stad bestaat uit een superpositie van fysieke en virtuele systemen die onderling verbonden zijn. Deze systemen van communicatie, technologie, transport en industrieën zijn door push and pull effecten van economische ontwikkelingen in onbalans geraakt. Twijfels over privacy, segregatie tussen arm en rijk en de fysieke fragmentatie als gevolg van verregaande verstedelijking voeden een mondiale onvrede. De uitdaging van smart cities ligt er in om via innovatie, systemen beter op elkaar af te stemmen. “smart people like smart cities”. Hoe kunnen in een participatiemaatschappij systemen complementair functioneren?
Bottom-up
De Bois haalt daarbij Jan Rotmans aan, professor aan de Erasmus Universiteit in transities en transitiemanagement. Rotmans schets een geheel nieuw perspectief en betoogt dat de Nederlandse samenleving zich in een overgangsfase bevind. Van een top-down gestuurde samenleving naar een bottom-up samenleving. Op zijn website spreekt Rotmans zelfs van een nieuwe orde. 'Er ontstaat een nieuwe orde, bestaand uit horizontale verbanden, zoals lokale gemeenschappen, coöperaties, sociale en fysieke netwerken. De nieuwe orde is pragmatisch, divers en diffuus en wordt gedreven door andere waarden en is daarmee nogal ongrijpbaar voor de oude orde.' Een belangrijke vraag in dit licht is, volgens Du Bois, hoe 'smart' ideeën geïmplementeerd gaan worden binnen de netwerkmaatschappij. Smart technologieën dienen hier niet alleen operationeel of praktisch om de stad beter te managen, maar ook als analyse instrumenten om de stad beter te begrijpen en te ontwerpen.
Lokaal opgewekte energie
Else Veldman, manager en innovator bij netwerkbeheerder Enexis, vult Du Bois aan en wijst op het belang van energiecoöperaties die ontstaan. Enexis loopt als netbeheerder voorop in de implementatie van duurzame energie en anticipeert op initiatieven van bewoners. Lokaal opgewekte energie vraagt om een betere afstemming tussen energievraag en aanbod. Pieken in energieopwekking worden vaak onbenut gelaten en belasten daarmee het netwerk onnodig. Tijdelijke opslag zoals batterijen op gebiedsniveau zijn in ontwikkeling maar hebben onvoldoende capaciteit. Door de introductie van slimme meters in huizen worden wasmachines en vaatwassers aangezet op momenten dat de lokale energieproductie het grootst is. Met nieuwe technologieën wordt het verbruiksgedrag geoptimaliseerd.
Smart grid
Siemens is een enorm bedrijf dat slimme technologieën levert waaronder de componenten van het smart grid van Enexis. Leo Freriks laat een film zien waarbij de toekomst van de stad wordt geschetst. Dat perspectief wordt vooral vanuit technologisch perspectief verbeeld. Siemens richt zich als bedrijf niet zozeer op IT maar meer op de onderliggende systemen: transportsystemen zoals rail of implementatie van traffic control, smart grids en windenergie, veiligheid en sensoren. In Londen opende Siemens The Crystal, een centrum waar de duurzame stedelijke ontwikkeling wordt getoond. Naast de 'Green City Index', waar Amsterdam in Europa bij de eerste vijf steden hoort, een nieuwe stap in het promoten van 'smart cities'. Als partij ziet Siemens zich vooral als ondersteunend en in het rendabel maken van 'business case' de stad.
De hoogverdichte stad
Wat verandert er voor gebiedsontwikkelaars in Nederland? Voor een gezond economische draagvlak blijft het verdichten van gebieden in de stad belangrijk. Echter, de transitie van steden zal zich ruimtelijk vooral focussen rond knooppunten van infrastructuur. Feitelijk een voltooiing van bestaande concepten zoals Compacte Stad en de Stedenbaan. Nieuwe technologieën zoals multimodale netwerken die optimaal worden afgestemd voor de individuele reiziger of zelfrijdende auto’s maken de hoogverdichte stad weer toegankelijk en bereikbaar. Analyse en inzicht in de relaties tussen gebruik, functionaliteit, dichtheden en kwaliteit van stedelijke netwerken (energie, transport, ruimte, communicatie) bepalen de toekomstige ontwikkeling van steden.
Zie ook:
-Slim is nog niet sociaal en Van Smart City naar Smart Citizens n.a.v. het PBL-symposium ‘De infrastructuur van de Smart City’.
-Slimme mensen maken smart cities
Cover: ‘2014.07.16_MCD Toekomstdebat: Smart Cities en de gevolgen voor gebiedsontwikkeling in Nederland’
Door Leo Oorschot
Tutor bij de TU Delft Department of Architecture en architect-onderzoeker bij het Haagse atelier PRO architekten.
