Onderzoek Terwijl de bouwsector aan het herstellen was van de crisis, begon student Astrid Potemans in 2010 met studeren aan de Faculteit Bouwkunde in Delft. Op straat was het rustig met de bouw. Beginnend met afstuderen in 2016 werd de bouwsector gedomineerd door de grootschalige aanleg van nieuwbouw en de uitvoering van sloopwerkzaamheden. Potemans had sterk het gevoel dat het overgrote deel van wat er gebeurde niet circulair was. Maar wat circulair zijn dan wel inhield kon zij niet onder woorden brengen. Dus besloot Potemans zich een jaar lang te verdiepen in de circulaire economie en de Nederlandse bouwsector.
De huidige economie: ergens tussen lineair en circulair
De gedachte achter een circulaire economie is eenvoudig. Beschouwen we de aarde als een gesloten systeem, dan is er een beperkt aanbod van en een groeiende vraag naar grondstoffen. In een volledig circulaire economie worden er geen nieuwe grondstoffen aan de aarde onttrokken en ontstaat er geen afval. Alle materialen blijven in het economische systeem circuleren, omdat ze waarde hebben binnen dat systeem. In een volledig lineaire economie daarentegen worden grondstoffen in een zeer rap tempo aan de aarde onttrokken, gebruikt en vervolgens weggegooid. Het huidige economische systeem zou je ergens tussen deze twee extremen kunnen plaatsen.
De
activiteiten in de gebouwde omgeving die Potemans aan het begin van
haar afstuderen aanschouwd had, waren inderdaad niet volledig
circulair. De nieuwbouw werd grotendeels gerealiseerd met nieuwe
grondstoffen en de sloopwerkzaamheden resulteerden gedeeltelijk in
afval. Maar diezelfde gebouwde omgeving was, en is ook, verre van
volledig lineair. Gebouwen worden vaak decennialang intensief
gebruikt, en de materialen waarvan deze gebouwen gemaakt zijn
behouden dus langdurig hun waarde in het economische systeem.
De steady-state economie als basis
Een circulaire economie is een middel om aan de behoeften van de (groeiende) wereldbevolking te kunnen (blijven) voldoen, met de beperkte hoeveelheid materialen die we hebben. Die materialen kunnen beperkt zijn omdat ze geologisch gezien schaars zijn, maar het is ook denkbaar dat we het gebruik van die middelen wensen te beperken omwille van bijvoorbeeld het milieu. Dat betekent dat we de invoer van nieuwe grondstoffen in het economische systeem zo veel mogelijk – vanwege noodzaak dan wel wens – moeten beperken.
In
haar scriptie heeft Potemans gepoogd een circulaire economie meetbaar
te maken, gebaseerd op Daly’s (1977)
concept van de steady-state economie. Daly gebruikt de begrippen
voorraad, service en doorvoer om een steady-state economie te
beschrijven.
- Voorraad
is
het totaal van goederen en personen;
- Service
is de voldoening die men ervaart wanneer aan zijn of haar behoeften
voldaan wordt;
- Doorvoer
is de stroom van materialen die nodig is om de voorraad te
onderhouden.
Het doel in een steady-state economie laat zich het best beschrijven aan de hand van de door Daly (1997) opgestelde identiteit:
‘go scriptie modulair2’
Het doel is het vergroten van de service-efficiëntie van de doorvoer. Dat kan door de service-efficiëntie van de voorraad te vergroten of door de bestendigheid van de voorraad te vergroten. In een steady-state economie wordt de voorraad op een bepaald “optimaal” level gehouden. Omdat de voorraad goederen én mensen omvat, betekent dat dus ook populatiecontrole. Dit is ook het verschil met een circulaire economie – in een circulaire economie is de groei van de wereldbevolking een uitgangspunt, in plaats van iets dat kan en moet worden beperkt. Toch is bovenstaande identiteit ook bruikbaar in een circulaire economie. Dat kan door de voorraad op te vatten als enkel goederen.
Een circulaire gebouwde omgeving – modulair bouwen
De gebouwde omgeving kan, gebaseerd op bovenstaande redenatie, circulairder gemaakt worden door:
- De
service-efficiëntie van de gebouwde omgeving te vergroten en;
- De
bestendigheid van gebouwde omgeving te vergroten.
De aanname in deze scriptie is dat modulair bouwen kan bijdragen aan beide uitgangspunten. Met modulair bouwen bedoelde Potemans hier verplaatsbaar én herconfigureerbaar bouwen. Komt een modulair gebouw leeg te staan, dan kunnen de modules weer elders ingezet worden – dat voorkomt sloop en nieuwbouw. Aan de hand van vijf casussen is onderzocht hoe de producten van modulaire woningenaanbieders bijdragen aan een circulaire economie.
In
de praktijk bleek dat modulair bouwen op verschillende manieren werd
geïnterpreteerd. Bijvoorbeeld als het assembleren van
geprefabriceerde driedimensionale eenheden op de bouwplaats, of als
het bouwen op een grid of met vaste dimensies. Deze modulaire
bouwwerken zijn niet per definitie verplaatsbaar of
herconfigureerbaar. Slechts één van de aanbieders interpreteerde
modulair bouwen zoals Potemans in eerste instantie ook gedacht had:
verplaatsbaar en herconfigureerbaar.
De
verschillende interpretaties van modulair bouwen zijn te vergelijken
met een legodoos en een puzzel – een vastgelijmde puzzel. Met de
legodoos is het mogelijk om verschillende configuraties op
verschillende locaties te maken; de vastgelijmde puzzel kan maar op
één manier op één plek gelegd worden.
Discussie en praktische handvaten
Een belangrijke vervolgvraag is of verplaatsbaar en herconfigureerbaar modulair bouwen ook daadwerkelijk voor een grotere service-efficiëntie en bestendigheid van de gebouwde omgeving zorgt, ten opzichte van traditionele bouw. De waarden van de service-efficiëntie en bestendigheid van de gebouwde omgeving hangen natuurlijk af van de gekozen grenzen van het systeem. De sterkte maar ook de zwakte van een circulaire economie is dat het geen lijst is die al dan niet afgevinkt kan worden. Met de introductie van de concepten service-efficiëntie en bestendigheid van de gebouwde omgeving is het mogelijk oplossingen met elkaar te vergelijken, maar ook dat zal geen magisch antwoord opleveren. Een aantal praktische handvaten: gebruik bij voorkeur secundaire materialen die in hun nieuwe toepassing meer service kunnen bieden dan in hun huidige toepassing; en zorg dat de materialen die je gebruikt ook in de toekomst service kunnen bieden in een andere toepassing. Een circulaire economie gaat niet alleen over materialen (de voorraad en de doorvoer), maar ook over mensen (de service) - ik heb het idee alsof men dat soms vergeet.
De volledige scriptie is hier te downloaden.
Verwijzingen
en leestips
- Daly,
H. E. (1977). Steady-state economics:
the economics of biophysical equilibrium and moral growth.
San Francisco, Calif: Freeman.
- Boulding,
K. E. (1966). The economy of the coming of spaceship earth. In H.
Jarret, Environmental Quality in a
Growing Economy: Essays from the Sixth RFF Forum (pp.
3–14). Baltimore: John Hopkins University Press.
- Pomponi,
F., & Moncaster, A. (2017). Circular economy for the built
environment: A research framework. Journal
of Cleaner Production, 143,
710–718. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.12.055
- Schouten,
S., Grootveld, M., & Bureau de Helling, W. B. G. (Utrecht).
(2016). De
circulaire economie: waarom productie, consumptie en groei
fundamenteel anders moeten. Amsterdam:
Editie Leesmagazijn.
Cover: ‘go scriptie modulair’
Door Astrid Potemans
PHD Candidate at Delft University of Technology
