Nieuws 206 huizen na ruim twee jaar. De eerste resultaten van het grootste experiment in Nederland om bestaande woningen aardgasvrij te maken, zijn nog niet heel hoopgevend. De voorlopige conclusie: (lokale) overheden willen graag, maar kunnen vanwege financiële, beleidsmatige, organisatorische en maatschappelijke problemen nog niet altijd.
435 miljoen euro in tien jaar zodat 50.000 woningen in 46 'proeftuin'-wijken door heel het land van het gas afgaan. De cijfers van het in 2018 begonnen Programma Aardgasvrije Wijken zijn ambitieus. Maar uit onderzoek van de Volkskrant blijkt dat er in de eerste twee jaar slechts 206 woningen van het gas zijn afgesloten. Bovendien lukte dat maar in vier van de eerste 27 proeftuinen, want de 19 andere zijn dit jaar pas gestart.
De Volkskrant vroeg alle gemeenten met proeftuinen om hun ervaringen te delen. De rode draad: zij zien het experiment vooral als een goede manier om ervaring op te doen. “Het feit dat er nog geen duizenden woningen van het aardgas zijn, is een logisch gevolg van het zorgvuldige en uitgebreide proces dat gemeenten doorlopen om inwoners van de wijken te betrekken bij het aardgasvrij maken van de wijk en te komen tot besluitvorming over de te nemen maatregelen”, concludeert een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Gratis pannen
Maar, stelt de Volkskrant, dat is lang niet het hele verhaal. Gemeenten liggen in sommige gevallen twee jaar achter op schema doordat het in kaart brengen van technisch haalbare en voor huiseigenaren betaalbare alternatieven veel meer tijd blijkt te kosten dan gedacht. Zo geeft de gemeente Assen in het artikel aan niet alle expertise en ervaring in huis te hebben. En dat terwijl de proeftuinen zijn geselecteerd op ‘de uitvoerbaarheid, de robuustheid van de businesscase en een betaalbaar aanbod voor bewoners’, aldus het Programma Aardgasvrije Wijken.
Ook het enthousiast maken van bewoners blijkt in de praktijk lastiger dan gedacht. Aan de ene kant maakt de coronapandemie een wijkgerichte aanpak lastig, maar tegelijkertijd geven de gemeenten aan dat bij veel bewoners de urgentie om over te stappen vaak ontbreekt. Dat aspect maakt de transitie nog eens extra lastig. Niet alleen omdat volgens Klimaatstichting HIER de burger mee kan helpen bij de warmtetransitie, maar ook omdat gemeenten bewoners niet kunnen dwingen om het gas achter zich te laten. In Den Haag en Utrecht proberen woningcorporaties volgens de Volkskrant bewoners met kookworkshops en gratis pannensets daarom maar te verleiden over te stappen op elektrisch koken.
Einddatum
Op Stadszaken noemt energie-expert Sven Ringelberg de constateringen van de Volkskrant ‘net wat te simpel’. Naast het aantal gasvrije huizen moet er volgens hem naar andere opbrengsten worden gekeken. “Inzicht in de noodzaak tot standaardisatie en opschaling, ontwikkeling van wijkgerichte aanpakken en inzicht in de vele wet- en regelgeving die aardgasvrij in weg zit of ontbreekt. De wispelturige houding van de Rijksoverheid is zeker een van de factoren waarom niet meer woningen van het aardgas zijn afgehaald.”
In het Nationaal Warmtenet Trendrapport 2021 van Stichting Warmtenetwerk werd begin dit jaar nog een rooskleurig toekomstbeeld geschetst. Maar, zei voorzitter Erik Stronk van de stichting bij de presentatie van het rapport, het draagvlak onder bewoners is een van de belangrijkste hordes die nog genomen moet worden. Volgens Ringelberg zijn hiervoor de focus en retoriek rond aardgasvrij aan vernieuwing toe. "Waar een aantal jaar geleden gemeenten nog elkaar overboden om als eerste stad aardgasvrij te worden, is nu meer realisme en inzicht in de opgave nodig. Zonder wet- en regelgeving om een einddatum van het aardgas te noemen en een zekere dwang is het op grote schaal omschakelen van aardgas naar een andere bron erg lastig.”
Helder advies
Ook het financiële plaatje is nog lang niet rond. Het Programma Aardgasvrije Wijken is namelijk maar één van de beginstappen in de hele klimaattransitie. Om de overige stappen de komende jaren ook in goede banen te kunnen leiden, heeft de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) begin dit jaar het advies Van Parijs naar praktijkuitgebracht. Gemeenten, provincies en waterschappen hebben de komende drie jaar voor de uitvoering van het Klimaatakkoord 1,8 miljard euro nodig om de extra taken te kunnen uitvoeren die daaruit voortkomen.
Ook adviseert de ROB om lokale, regionale en landelijke inspanningen onderling goed af te stemmen om zicht te houden op het uiteindelijke doel: 49% CO2-reductie in 2030. Op Platform O reageert gedeputeerde Jop Fackeldey van de provincie Flevoland positief op het voornemen decentrale overheden meer financiële middelen te geven. “We willen wel, maar kunnen nog niet alles. De uitvoering van het Klimaatakkoord is weer een opgave die erbij komt. Een extra taak die gewoon geld kost. Bovendien is het akkoord zo veelomvattend en raakt het zoveel partijen, dat er bij de uitwerking ervan vanzelf discussies ontstaan over van alles en nog wat, onder andere de financiering. Daarom ben ik blij dat er nu een helder advies van de ROB ligt.”
De G40, het netwerk van 40 (middel)grote gemeenten in Nederland, sluit zich aan bij het ROB-advies voor 1,8 miljard euro extra. In een brief die het maandag aan de Tweede Kamer heeft gestuurd, pleit het netwerk voor extra middelen om de gebouwde omgeving te verduurzamen. Volgens de G40 is het huidige rijksbeleid ontoereikend om 1,5 miljoen woningen voor 2030 van het aardgas af te halen. "De financiering voor aardgasvrije projecten is te beperkt, het ontbreekt aan een instrumentarium om het afsluiten van wijken van het gasnet mogelijk te maken en de kosten rijzen de pan uit."
Cover: ‘Werkzaamheden aan het warmtenet in de Van der Pekbuurt’ door Gemeente Amsterdam (bron: Gemeente Amsterdam)
Door Jasper Monster
Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu
