Nieuw stappenplan opent sportparken voor meervoudig gebruik

De verbinding tussen sport, bewegen en gezondheid is de laatste jaren onmiskenbaar inniger geworden. Tal van initiatieven worden ontplooid om bijvoorbeeld de te weinig bewegende kantoormens te verleiden, bijvoorbeeld door de herinrichting van werklandschappen. Hardlopers sporen planologen aan om meer ruimte voor hun sport te maken in de stad. Maar ook bij sommige nieuwe gebiedsontwikkelingen wordt al vanaf het begin nagedacht over het stimuleren van wandelen en fietsen. Een omgekeerde denkwijze is evenwel ook mogelijk: hoe kunnen bestaande sportgebieden een bredere rol in de samenleving vervullen?

Specialist beweegvriendelijke omgeving en sportinfrastructuur Dianne Scholte van Kenniscentrum Sport & Bewegen licht de aanpak toe die hiervoor is ontwikkeld. De inzet is om sportparken letterlijk en figuurlijk te openen: meer verbinding met de aangrenzende buurten en wijken, meer gebruik door andere maatschappelijke organisaties, bewoners, fietsers en wandelaars.

Kun je iets zeggen over hoe dit thema bij jullie op tafel is gekomen? Was het een onderwerp dat al langer speelde, hoe is het urgent geworden?

“Dat is wel een tijdje geleden. We zijn in 2022 hiermee begonnen. Toen hebben we een aantal betrokkenen van sportparken bezocht en gesproken en die ervaringen hebben we opgeschreven in een artikel op ‘Alles over sport’, een platform van ons. Aanvullend hebben we ook nog een tipsheet gemaakt over wat voor tips en tricks handig zijn als je aan de slag wil gaan. Parallel daaraan is in 2022 – in opdracht van het Ministerie van VWS en NOC*NSF – het programma MOOI in Beweging gestart. Daarbinnen zijn zes complexe maatschappelijke uitdagingen voor de sport geformuleerd. Een van die uitdagingen is dat de sportinfrastructuur te weinig wordt gebruikt.”

“Er zijn natuurlijk allerlei andere maatschappelijke ontwikkelingen. De druk op de ruimte is daar een van. Dat betekent dat er vooral in stedelijke gebieden heel veel functies een plek moeten krijgen op de beperkte ruimte die er is. Ook sportparken staan daardoor onder druk. Veel sportparken staan overdag eigenlijk leeg. En het zijn vaak grote oppervlakten waar vooral in stedelijk gebieden heel veel winst gemaakt zou kunnen worden met die gronden. Maar goed, ruimte voor sporten bewegen is een belangrijk onderdeel van een gezonde leefomgeving. Wij zagen in het veld dat er wel de nodige initiatieven genomen werden om sportparken beter te benutten, door ook gedurende de dag de activiteiten te organiseren. En zo is dat balletje eigenlijk gaan rollen.”

Waren er op dat moment al parken bezig met planontwikkeling? Waren er voorlopers?

“Wij hebben geen overzicht van alle sportparken in Nederland en wat daar de status van is in termen van het ‘openstellen’ voor de samenleving. Maar goed, je hoort en ziet natuurlijk wel dingen. Er zijn inderdaad wat parken die daar al best wel wat jaren mee bezig zijn en je ziet de belangstelling voor open parken nu steeds meer opkomen. Het initiatief kan op verschillende manieren ontstaan. Je hebt sportparken waar de gemeente de eigenaar is en de velden gehuurd worden door de vereniging. Maar je hebt ook sportparken waar alles in eigendom is van de vereniging. Onze inzet was om met dit stappenplan een tool te ontwikkelen waardoor zoveel mogelijk sportparken de faciliteiten van hun park beter kunnen gaan benutten en meer kunnen inzetten voor de maatschappij.”

Hoe zijn jullie te werk gegaan bij het ontwikkelen van stappenplan?

“We hebben een aantal sportparken geselecteerd, verspreid over het land. Dat waren er uiteindelijk een stuk of tien. Daar zijn wij langs geweest en hebben we mensen gesproken die bij deze parken betrokken zijn. Op basis van die input, gecombineerd met onze al aanwezige kennis over het realiseren van een beweegvriendelijke omgeving, hebben we het proces uitgetekend hoe je het beste kunt komen tot intensiever gebruik – met meer waarde voor de omgeving.”

“We hebben het plan ingedeeld in fases. De eerste fase, de voorbereidingsfase, gaat echt over: zoek de samenwerking op met de partijen rondom het park. Ga met elkaar een visie opstellen, ga doelen vastleggen. Pas daarna kun je het gaan hebben over vragen als: moeten we ook iets aanpassen aan het ontwerp van het sportpark? Voor het optuigen van die samenwerking is het goed om bewust de tijd voor nemen. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat de gemeente het initiatief neemt en dat er wordt gezegd: we moeten alle sportparken in onze gemeente openstellen. Maar de sportverenigingen op die parken moeten het daar wel mee eens zijn, om de bredere openstelling ook echt van de grond te krijgen. Als je geen draagvlak hebt, dan hoef je ook geen ontwerper in te schakelen om een herinrichtingsplan te maken – dan wordt het heel lastig.”

Is het bij de gemeente vooral de afdeling sport die meekijkt of trekken ze het ook weleens breder, richting welzijn bijvoorbeeld?

“Dat verschilt. Wij hebben in ieder geval in het stappenplan opgenomen, dat je wel de verschillende domeinen binnen een gemeente moet betrekken. Dus als het initiatief meer bij sport ligt, is het zaak om tijdig openbare ruimte en beheer en onderhoud erbij te halen. Zodat het sportpark ook na de openstelling een fijne plek blijft om naar toe te gaan en niet verpaupert door het meer intensieve gebruik of door onverhoopt vandalisme. Dat speelt helemaal wanneer er openbare ruimte aan een park wordt toegevoegd.”

Kun je een voorbeeld noemen van een park waar men echt stappen aan het zetten is?

“Een mooi voorbeeld is Sportpark Zuid in Doetinchem. Die hebben we voor dit stappenplan niet zelf gesproken, maar dat is wel een bekend park dat al heel wat jaren met deze thematiek bezig is. Dat park is ook verbonden met de omgeving via wandel- en fietsroutes. De focus ligt er nog steeds op sport en bewegingsactiviteiten, maar je kan er ook een ommetje doorheen maken. Alle sportparken die we hebben gesproken zijn in meer of mindere mate bezig met activiteiten organiseren buiten de sportverenigingen om. Deze voorbeelden vind je ook terug in het stappenplan.”

“Denk aan onderwijsactiviteiten, de zorg, kinderopvang, activiteiten voor de buurt, voor ouderen die in de buurt wonen. Ook komt het voor dat er op of rondom een park nieuwe woningen worden gebouwd, waarvan de bewoners een mogelijk interessante doelgroep vormen. In een recente podcast sprak ik Jasmijn van Vliet van de gemeente Dijk en Waard over sportpark De Kabel in Heerhugowaard waar die uitdaging speelt. Door het park anders in te richten, wordt daar ruimte vrijgespeeld voor nieuwe woningbouw. De opbrengsten daarvan kunnen mede worden bestemd voor de parkvernieuwing.”

Hebben jullie nog in het buitenland gekeken naar mogelijk interessante voorbeelden?

“Nog niet. We moesten ergens een punt zetten om in ieder geval deze eerste versie te publiceren. Dus ja, het is zeker interessant om nog naar het buitenland te kijken of ze daar ook op deze manier aan de slag zijn en met name of daar ook inspirerende voorbeelden te vinden zijn. Daarnaast hebben we zelf ook al genoeg punten op de doorontwikkelingslijst voor het stappenplan. Onlangs hebben we het plan gepresenteerd op de VSG Kennisdag Sportaccommodaties. Toen heb ik ook gezegd: dit is echt een eerste versie, dus mocht iemand aanvullingen hebben of andere voorbeelden die we kunnen toevoegen, laat het dan vooral weten. We kunnen ons bijvoorbeeld ook voorstellen dat het gedachtegoed wordt meegenomen in de ontwikkeling van nieuwe parken. Zodat deze parken niet standaard weer worden ontwikkeld met een hek eromheen. Programmeer en ontwerp het park zo dat gelijk al die verbindende functies in die nieuwe wijk ingevuld kunnen worden.”

Het sportterrein van V.V. Achates, dat oorspronkelijk buitendijks lag in het overstromingsgevoelige stroomgebied van de Niers, is in het ontwerp verplaatst naar een binnendijkse locatie. Op de nieuwe locatie is een sportpark ontworpen dat onderdeel uitmaakt van een multifunctionele parkinrichting. Hierbij zijn meerdere functies geïntegreerd, waaronder sport, recreatie en ontmoeting. De bestaande volkstuinen zijn behouden en ingepast in het ontwerp en verbonden via het dorpsommetje, dat een belangrijke sociale en recreatieve route vormt voor Ottersum.

Het sportpark is ingericht op basis van het onderliggende landschap. Wadi’s zijn geplaatst op oorspronkelijke laagtes voor een natuurlijke opvang en infiltratie van hemelwater. Bestaande en nieuwe bomen zorgen voor schaduw, een aangenaam microklimaat en vergroten de biodiversiteit. Er is gekozen voor gebiedseigen beplanting, passend bij de omgeving. Het terrein is openbaar toegankelijk en vervult naast sport ook een recreatieve functie voor het dorp, met wandelroutes en ontmoetingsplekken. Er is met de sportverenigingen aan de overzijde van de weg een ruimtelijke verbinding gelegd, wat samenwerking en dubbelgebruik in de toekomst stimuleert. Rond de velden en het clubgebouw staat een hek wat kan worden afgesloten.

Tijdens het gehele ontwerpproces is gewerkt aan een breed gedragen plan. In meerdere fasen zijn bijeenkomsten georganiseerd, gericht op het ophalen van wensen en eisen bij onder andere de gemeente Gennep, het bestuur en leden van de sportvereniging. Ook is het programma van eisen besproken en verfijnd in samenspraak met de vereniging. Ontwerpsessies en presentaties aan omwonenden, sporters en andere belanghebbenden hebben geleid tot waardevolle reacties, waarop het plan verder is aangescherpt.