Welkom in het nieuwe normaal? De anderhalvemeter-maatschappij waarin wij tot nader order leven is slechts een manifestatie hiervan. Het is belangrijk breder te kijken. We leven in het Antropoceen, een tijdvak waarin de mens met zijn activiteiten het systeem aarde structureel beïnvloedt, en de gevolgen daarvan rauw op het bord krijgt.
Filosoof Timothy Morton geeft aan dat het vooral de vraag is wat we doen met de wetenschap dat we onze leefomgeving kapot maken. Ik zie de volgende handelingsopties. Optie 1: net doen alsof er niets aan de hand is, kop in het zand, ontkennen of bagatelliseren. Dit zijn opties waar de mens in uitblinkt, denk aan notoire klimaatontkenners en pogingen om onder milieunormen uit te komen. In evolutionaire termen hebben we bij gevaar opties 2 en 3: vechten of vluchten. Vechten heeft ons bijvoorbeeld onze waterbouw opgeleverd, maar COVID laat zien dat het lastig vechten is tegen een diffuse vijand, vanuit geglobaliseerde ketens van kennis, innovatie en productie. Vluchten voor het virus is niet alleen voor arme mensen, maar ook voor rijkeren zelfs in veiliger delen van de wereld lastig. De huiskamer is nu ons toevluchtsoord. Optie 4: adaptatie, aanpassen aan het gevaar, ermee leren leven, en daar steeds beter in worden. In lijn met een programma als ‘Ruimte voor de Rivier’ worden nu scholen, kantoren, winkels en de publieke ruimte heringericht. Ook de mondkapjeshuisvlijt kan onder deze categorie worden geschaard. Optie 5: onze invloed op de aarde verminderen. Dit is de meest effectieve optie, maar ook de minst aanlokkelijke. Dat vraagt immers om structurele veranderingen die doorgaans veel pijn doen in het hier en nu, bij specifieke partijen, terwijl de voordelen vaak publiek zijn, en zich pas op langere termijn voordoen.
Opties 1, 2, 3 en 4 zijn het meest aantrekkelijk en zitten de keuze voor optie 5 daarom in de weg. Maar de lockdown laat zien dat optie 5 de enige is die zicht biedt op een oplossing, en zelfs tot snelle resultaten kan leiden, al dan niet in combinatie met adaptatie, met optie 4. Omdat de economie letterlijk en figuurlijk gas terugneemt, beschikt elke burger weer over schone lucht en daarmee over extra levensjaren.
De belangrijkste les van de lockdown is misschien wel dat onderlinge solidariteit tussen winnaars en verliezers voorwaarde is om voor optie 5 te kunnen kiezen. Morton wijst erop dat we, in zekere zin, allemaal dader én slachtoffer zijn. Vingerwijzen heeft dan geen zin. Nu de onderlinge solidariteit er is: verspil niet te veel tijd aan tijdelijke aanpassingen, zorg voor structurele oplossingen. In Parijs wordt zo van de gelegenheid gebruik gemaakt de openbare weg versneld in te richten op de fietser en voetganger. Haast is geboden. De blauwe luchten in China zijn inmiddels alweer verleden tijd.
Cover: Robin Duister
Cover: ‘Ellen van Bueren’ door Gebiedsontwikkeling.nu (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)
Door Ellen van Bueren
Hoogleraar Management van Stedelijke Ontwikkeling aan de TU Delft
