Luchtfoto Overhoeks avond door Amvest (bron: aanhetij.com)

Overhoeks: een luxe stadswijk voor elke portemonnee

11 januari 2022

9 minuten

Casus Je ziet het er niet aan af, concludeert journalist Simon Kooistra na een bezoek aan Overhoeks, maar één van de drie appartementen is hier sociale woningbouw. Op het voormalige Shell-terrein in Amsterdam-Noord verrijst aan het IJ een nieuwe wijk met een mix van wonen, werken en recreëren. Een wijk die voor iedere portemonnee iets te bieden heeft.

Overhoeks is nog in ontwikkeling, maar trekt nu al veel bezoekers. Die komen bijvoorbeeld voor Filmmuseum Eye of voor een hapje en drankje in de gerenoveerde Shell-toren A’DAM. Het heuvelachtige park langs de IJ-oever concurreert op een zomerse dag dankzij haar gunstige zonligging zelfs met het Vondelpark. Daarachter groeit een woonwijk met appartementengebouwen aan de ene kant van het toekomstige, door de gemeente aan te leggen Schegpark en aan de andere kant woontorens van 90 tot 100 meter. Tussen de woontorens, waaraan nog volop wordt gebouwd, staan de al opgeleverde basisschool, de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten – in het voormalige Groot Laboratorium van Shell – en het Hyperion Lyceum. Die trekken leerlingen en studenten uit de hele stad. Volgens Kari Stötzer, stedenbouwkundige van de Dienst Ruimte en Duurzaamheid, is de basisschool zelfs de meest gemengde van heel Amsterdam.

Het heuvelachtige park langs de IJ-oever concurreert op een zomerse dag met het Vondelpark

Dichtbij de binnenstad

Amsterdam-Noord is booming en daarvan ligt de wijk Overhoeks het dichtst bij de binnenstad: binnen tien minuten ben je met de pont aan de overkant. De grond op deze toplocatie was tot 2005 van Shell, maar dat had van de 24 hectare er nog maar zes nodig voor eigen gebruik. De gemeente kocht de overige 18 hectare en verkocht die door aan ING Real Estate voor herontwikkeling van het gebied. De erfpacht werd voor 50 jaar afgekocht. Voor de invulling vormden ING Real Estate en woningcorporatie Ymere in 2007 de Ontwikkelcombinatie Overhoeks (OCO).

“De gemeente heeft weliswaar geld toegelegd op deze deal en daarover hebben we forse discussies gehad met de gemeenteraad, maar ik zou het zo weer doen”, zegt Duco Stadig, die van 1994 tot 2006 wethouder ruimtelijke ordening van de hoofdstad was. “We kregen er een complete woonwijk voor terug, het laboratorium van Shell bleef als belangrijke werkgever in de stad en Shell nam het risico van de bodemsanering op zich. Dat alles bij elkaar mocht wat kosten.”

Blikvanger van Overhoeks is de voormalige Shelltoren A’DAM, die onder een hoek van 45 graden naar het water is gedraaid en daarmee naamgever is van de wijk. Een prettige verrassing was de komst van Filmmuseum Eye in een nieuw gebouw direct aan het IJ en grotendeels betaald door ING Real Estate. Met zijn opvallende architectuur en honderdduizenden bezoekers per jaar zette Eye het gebied vanaf de opening in 2012 meteen op de kaart.

Overhoeks buurtplein impressie door Amvest (bron: aanhetij.com)

‘Overhoeks buurtplein impressie’ door Amvest (bron: aanhetij.com)


In 2007 was de eerste paal de grond ingegaan voor de eerste woningen, maar voor ING keerde kort daarna het tij. In 2011, toen de economische crisis een dieptepunt bereikte, gaf de vastgoedtak van de bank te kennen dat ze van het project af wilde. Ze voltooide fase 1 met 550 appartementen, verdeeld over 8 gebouwen met 7 tot 9 woonlagen. De realisatie van de resterende woningen in dit wijkdeel (Campus) droeg ze integraal over aan gebiedsontwikkelaar en belegger Amvest, terwijl Ymere verantwoordelijk is gebleven voor de sociale huurwoningen.

Voor de ontwikkeling van het andere wijkdeel (Strip) gaf ING de grond terug aan de gemeente, die vervolgens een tender uitschreef. “Dat heeft ons geen windeieren gelegd”, zegt Kari Stötzer van de Dienst Ruimte en Duurzaamheid, die namens de gemeente overlegt over de inrichting van het gebied. Zo zijn in de onderling verbonden Y Towers het grootste congreshotel van Europa en bijna 300 appartementen gevestigd.

Volgend jaar start de bouw van de laatste van zes torens in de hoogbouwstrip: de BrinkToren. Daarin komen 400 woningen, waarvan Ymere 110 sociale huurwoningen afneemt. De corporatie heeft als belanghebbende partij samen met de gemeente het programma van eisen opgesteld voor de ontwikkeling van dit gebouw. De Belgische vastgoedpartij Xior Student Housing NV sleepte de opdracht in de wacht, ten koste van Amvest, die ook haar zinnen had gezet op dit prestigieuze project. In de toren komen onder andere een woonzorgvoorziening, buurtkamer, bowlingbaan en horeca. Het wordt een energieneutraal en natuurinclusief gebouw, mede dankzij de beplanting op de gevels, die voor verkoeling en biodiversiteit zorgt.

In de onderling verbonden Y Towers is het grootste congreshotel van Europa gevestigd

De BrinkToren vormt straks het scharnier tussen Overhoeks en de aangrenzende Van der Pekbuurt, waar Ymere als enige corporatie veel bezit heeft. Deze monumentale woningen uit de jaren twintig van de vorige eeuw zijn meer geschikt voor gezinnen en worden momenteel gerenoveerd. Huurders die kleiner willen wonen, kunnen doorstromen naar Overhoeks, zodat in de Van der Pekbuurt ruimte komt voor grotere huishoudens.

Samenwerking zonder contract

De belangen van Ymere zijn dus verspreid over de hele wijk en daarbuiten. Maar haar aandeelhouderspositie binnen de ontwikkelcombinatie OCO moest ze in 2017 opgeven, omdat alle corporaties zich sinds de herziening van de Woningwet in 2017 moeten beperken tot hun kerntaken. Ze kocht van Amvest vijf kavels in het wijkdeel Campus voor de ontwikkeling van 628 sociale huurwoningen, 34 procent van het totale aantal woningen in dit gebied. “We ontwikkelen nu alleen op gebouwniveau”, zegt Paul van Moorsel van Ymere. Toch werkt hij nog nauw samen met Amvest. “We hebben een samenwerking zonder contract”, zegt ontwikkelingsmanager Remco van der Heijden van Amvest. “Dat kan omdat we hetzelfde belang hebben: van Overhoeks een geweldige woonwijk maken. We zitten hier allebei voor de lange termijn.”

Als gebiedsontwikkelaar heeft Amvest nu een monopoliepositie in het wijkdeel Campus. Daar vallen niet alleen de woningen onder, maar ook de inrichting van de openbare ruimte. Zo komt er een plein met bomen voor de buurt en een ‘doeplein’ voor kinderen naast de basisschool. Van der Heijden gruwt overigens van de naam ‘Campus’. “We zijn geen verzameling studentenflats. Daarom spreken we liever van ‘Woonwijk aan het IJ’.”

Bouw aan Overhoeks door Amvest (bron: aanhetij.com)

‘Bouw aan Overhoeks’ door Amvest (bron: aanhetij.com)


Tijdens een rondgang door ‘hun’ gebied laten Van der Heijden en Van Moorsel de appartementengebouwen zien die ze hebben ontwikkeld en waarvan inmiddels een flink deel is opgeleverd. De ontwerpen van toonaangevende architecten vallen op door hun mediterrane uitstraling en het veelvuldige gebruik van natuursteen. Ondanks verschillen in architectuur en kwaliteit zijn de gebouwen volgens Van der Heijden en Van Moorsel op elkaar afgestemd, zodat ze toch een geheel vormen. Elk gebouw heeft een ondergrondse parkeergarage voor bewoners. Alle gebouwen liggen op grond die met twee meter is opgehoogd, zodat zelfs de benedenverdiepingen een mooi uitzicht hebben. De gemeenschappelijke binnentuinen liggen ook boven het maaiveld. Zo ontstaat een natuurlijke overgang tussen lager gelegen groenstroken die door de gemeente worden onderhouden (‘groene jas’) en de gezamenlijke tuinen, die onder beheer van de verenigingen van eigenaren staan. Amvest wil liever geen hekken als afscheiding, maar Ymere ontkomt daar niet aan. Van Moorsel: “Om de onderhoudskosten te verrekenen in de servicekosten, is het noodzakelijk dat de tuin alleen voor onze huurders toegankelijk is.”

Ondanks verschillen in architectuur en kwaliteit zijn de gebouwen op elkaar afgestemd, zodat ze toch een geheel vormen

Afgezien van de hekken valt het verschil tussen de sociale en vrije sector nauwelijks op. “Ze vloeien mooi in elkaar over”, zegt Van Moorsel. “De verschillen zitten onder de motorkap. Dit is gewoon een weelderige wijk met een andere uitstraling dan we gewend zijn in onze sector.”

Zo is onlangs een sociale woning op de bovenste etage met prachtig uitzicht over het IJ opgeleverd. “Hier woont de gelukkigste huurder van Amsterdam”, oppert Van der Heijden. Zelf bouwt Amvest huurappartementen in het middensegment en koopwoningen, van kleine studio’s tot riante penthouses. Hij heeft zelfs een gelukkige koper gevonden voor een studio van 27 m2.

Afgezien van de hekken valt het verschil tussen de sociale en vrije sector nauwelijks op

Amvest moet haar gebouwen volgens afspraak met de gemeente voor minimaal 6000 m2 maatschappelijk invullen. “Daar zitten we nu boven”, zegt Van der Heijden. Alleen de basisschool is al 3800 m2. Verder komt in een van de woonblokken Het Gastenhuis met 20 woonunits en een sociëteit voor mensen met dementie. Een concept dat Amvest in meer gebieden toepast, gefinancierd uit het Amvest Living & Care Fund. In hetzelfde woonblok komen ook voorzieningen voor kinderen tot 7 jaar, zoals de club Woest Zuid en een kindgym van Friends call me Jim.

Gezellige stadsstraat

Bij een ‘geweldige woonwijk’ horen ook horeca en winkels. Die komen in de Docklandstraat, waar zowel Amvest als Ymere panden in eigendom hebben. Ze selecteren samen kandidaten voor de commerciële ruimtes en weren daarbij partijen die het woongenot kunnen verstoren, zoals een nachtcafé. “Dit moet een gezellige stadsstraat worden”, zegt Van der Heijden. Eén probleem: er is beperkt ruimte voor retail om concurrentie met andere winkelcentra in Amsterdam-Noord te voorkomen.

“De voorzieningen voor dagelijks gebruik zijn aan de magere kant”, vindt Ton Schaap, een van de grondleggers van het stedenbouwkundige plan voor de wijk en net als Stötzer verbonden aan de Dienst Ruimte en Duurzaamheid. “De gemeente beschermt via de zogenaamde Winkelplanningscommissie het bestaande winkelbestand in de stad. Op zich is er wat te zeggen voor zulk beleid: geen winkelkannibalisme. Maar voor nieuwe ontwikkelingen die zo groot zijn als Zuidas of Overhoeks is het wel eens jammer.”

De voorzieningen voor dagelijks gebruik zijn aan de magere kant

Oud-wethouder Duco Stadig noemt dit zelfs als reden om niet te willen wonen in de wijk die hij zelf heeft helpen ontstaan: “Ik heb geen auto en wil mijn boodschappen in de buurt kunnen doen.” Hans Gerson, voormalig directeur van het gemeentelijk projectbureau Noordwaarts dat de onderhandelingen met de ontwikkelaars in Overhoeks heeft gevoerd, toont meer begrip: “In de aangrenzende Van der Pekbuurt zijn voldoende winkels en een gezellige markt.” Hij is overigens een van de eerste bewoners van Overhoeks en mist vooral een biologische supermarkt. “Mijn vrouw en ik nemen nu de pont om vegetarisch te winkelen in de binnenstad.”

Waarmee hij raakt aan een ander gevoelig punt: de bereikbaarheid van Overhoeks op langere termijn. Met andere partijen uit de wijk voert hij al jaren actie voor een loop- en fietstunnel langs de metrobuis onder het IJ. “De gemeente heeft dit tot nu toe steeds afgehouden. Jammer, want diverse ontwikkelaars waren bereid bij te dragen aan de financiering. Maar het is nog niet te laat. Als hier straks veel bezoekers komen, kunnen de drie ponten, die nu continu heen en weer varen, het niet meer aan.”

Volgens hem is dat een betere oplossing dan alsnog metrostation Sixhaven aan te leggen, dat destijds om bezuinigingsredenen is geschrapt bij de aanleg van de Noord/Zuidlijn. Gerson: “De plek die daarvoor was gereserveerd, ligt voor Overhoeks aan de verkeerde kant van het Noordhollandsch Kanaal.” Volgens Kari Stötzer van de Dienst Ruimte en Duurzaamheid is de aanleg van het metrostation nog steeds een optie voor de lange termijn, maar aanleg zou nu zeker zes keer zo duur zijn als eerst. Dan verwacht hij meer van een nóg hogere frequentie van het pontverkeer en van speciale aanlegplaatsen voor boten, zoals die er nu al zijn bij het Congreshotel Maritim.

Overhoeks gebouwimpressie door Amvest (bron: aanhetij.com)

‘Overhoeks gebouwimpressie’ door Amvest (bron: aanhetij.com)


De auto is nauwelijks een alternatief. Voor bewoners is de wijk goed ontsloten en voor bezoekers is er beperkte parkeergelegenheid op straat en in de parkeergarage onder het Schegpark, die al gedeeltelijk is aangelegd voor bezoekers van Eye en A’DAM. In fase 1 was de parkeernorm nog 1 per woning, maar voor de woningen die daarna zijn opgeleverd, varieert die tussen 0 en 0,5. Daarmee sluiten gemeente en ontwikkelaars aan bij de trend dat stedelingen steeds vaker kiezen voor deelauto’s en openbaar vervoer. “Van kopers en huurders hebben we nog geen klachten gehad over een gebrek aan parkeervoorzieningen”, zegt Amvest-ontwikkelingsmanager Van der Heijden ter geruststelling.

Meest geslaagd?

Ton Schaap, stedenbouwkundige:

“De brede, flauw hellende openbare en groene oever aan het IJ. Dit krijgt een vervolg naar oost en west, waarmee de noordelijke IJ-oever een duidelijk eigen profiel krijgt, in contrast met de zuidelijke oever. Samen maken die van het IJ een ruimte in de stad.”

Duco Stadig, voormalig wethouder:

“Filmmuseum Eye. Een gezichtsbepalend, mooi gebouw.”

Hans Gerson, voormalig ambtenaar en wethouder; bewoner van het eerste uur:

“De twee meter ophoging van de bouwkavels, waarmee je drie vliegen in één klap vangt: een veilige oplossing voor verontreinigde grond, half ondergrondse parkeergarages en een mooier uitzicht vanuit de onderste woonlagen.”

Gemiste kans?

Ton Schaap, stedenbouwkundige:

“Het gebrek aan menging van wonen en werken door het hele gebied heen. De voorzieningen voor dagelijks gebruik zijn aan de magere kant: alleen een kleine supermarkt, één basisschool en één middelbare school.”

Duco Stadig, voormalig wethouder:

“De gekozen soort stedenbouw maakt Overhoeks tot een winderige omgeving. Met lagere woonblokken en echte straten had je meer beschutting gehad en was het gebied intiemer geworden.”

Hans Gerson, voormalig ambtenaar en wethouder; bewoner van het eerste uur:

“Het achterwege blijven van een tunnel langs de metrobuis onder het IJ voor fietsers en voetgangers.”

Tip?

Duco Stadig, voormalig wethouder:

“Maak ruimte voor broedplaatsen van bijvoorbeeld kunstenaars in de plinten van de wooncomplexen en voor stalletjes op de stoep. Die leveren niet veel huur op, maar zorgen wel voor een levendigheid die je nu mist.”

Overhoeks in het kort

Ontwikkeling van het voormalige Shell-terrein aan het IJ in Amsterdam-Noord tot moderne wijk met internationale uitstraling. Overhoeks wordt een duurzame en leefbare wijk waar mensen met plezier wonen, werken, uitgaan en naar school gaan.

  • 3.000 woningen in vrijstaande gebouwen, met binnentuinen en de bewoners parkeren op eigen terrein. In sommige gebouwen komen kleinschalige voorzieningen, zoals een sportschool of horeca. Er is 70.000 m2 beschikbaar voor kantoren en kleinschalige bedrijfsruimte voor creatieve beroepsgroepen. In Overhoeks staan ook drie scholen.
  • Gestart in 2005 en bevindt zich in de uitvoeringsfase, die naar verwachting duurt tot 2026.
  • De betrokken partijen: Gemeente Amsterdam, Amvest, Ymere en andere ontwikkelaars
  • Een gemeentelijke exploitatie
  • Thema(‘s) waar de nadruk op ligt: Wonen. Er zijn studio's van 27 m2 tot penthouses groter dan 200 m2. Van de ongeveer 3000 appartementen in Overhoeks is minimaal 30 procent sociale huur en maximaal 70 procent markthuur en koop); Mobiliteit (Overhoeks krijgt snelle verbindingen voor fietsers en voetgangers. Voor auto’s wordt Overhoeks grotendeels een 30-kilometergebied. Parkeren komt voor 95 procent ondergronds of inpandig. In de openbare ruimte is plaats voor maximaal 300 parkeerplaatsen); Natuur & Recreatie (Het Schegpark komt centraal in Overhoeks te liggen. Dit wordt een groene ontmoetingsplaats voor bewoners, bezoekers en mensen die in de omgeving werken. Aan de IJ-zijde ligt een uitgestrekt oeverpark. Uiteindelijk kan je vanaf dit punt langs het groen doorwandelen of fietsen richting NDSM-werf en Hamerkwartier.)
  • Bijzonder: Overhoeks heeft twee gezichten: de rustige woonwijk ‘Campus’ en de levendige ‘Hoogbouwstrip’. Overhoeks ligt op steenworpafstand van het centrum. De gebouwen in de hoogbouwstrip veranderen de skyline van Amsterdam voorgoed. In de hoogbouwstrip zitten ook enkele grote toeristische attracties, zoals het Eye Filmmuseum en de A’DAM Toren.
  • Meer informatie vind je hier.

Cover: ‘Luchtfoto Overhoeks avond’ door Amvest (bron: aanhetij.com)


simon kooistra pp

Door Simon Kooistra

Freelance journalist


Meest recent

GO weekoverzicht 14 november 2024 door Gebiedsontwikkeling.nu (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

Dit was de week van de (vergeten) menselijke kant van gebiedsontwikkeling

Het was de week van de menselijke kant van het vakgebied. Van de vijf niveaus van sociale impact tot de levendigheid van de Zuidas. Maar bij de sloop van de Rotterdamse Luchtsingel werd de menselijke kant even over het hoofd gezien.

Weekoverzicht

14 november 2024

Twentekanaal door hans engbers (bron: Shutterstock)

Goed nieuws voor stedelijke ontwikkeling regio’s, toekomst Lelylijn minder rooskleurig

Goed nieuws voor de verstedelijking van de Stedendriehoek, Twente en Limburg-Centraal, maakte Mona Keijzer gisteren bekend. Minder goed nieuws lijkt er voor de toekomst van de Lelylijn en Nedersaksenlijn te zijn.

Nieuws

13 november 2024

Luchtfoto polderlandschap met windmolens door Arun Viswam (bron: Shutterstock)

Het is tijd om de lange termijn-bril weer op te zetten

Door steeds met een korte termijn-bril naar grondexploitaties te kijken, verliezen we uit het oog dat op de lange termijn, grond helemaal niet zo risicovol is. En dus is het tijd om de lange termijn-bril weer op te zetten.

Analyse

12 november 2024