Onderzoek Nederlanders vinden zichzelf niet kundig genoeg om keuzes te maken over de ruimtelijke inrichting van ons land. Tegelijkertijd hebben ze de vrees dat de partijen met de juiste kennis oneerlijke keuzes maken en hun belangen niet meenemen. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau.
2022 was het jaar waarin het Rijk de ruimtelijke regie steviger in handen nam om de schaarse ruimte eerlijk te kunnen verdelen. De provincies nemen het voortouw (als het goed is). Zij moeten samen met gemeenten en waterschappen de landelijke opgaven voor de periode tot 2030 – met een doorkijk naar 2050 – ruimtelijk vertalen, inpassen en combineren met de opgaven die in hun eigen provincie spelen. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) speelde vorige maand op deze ontwikkeling in met de Ruimtelijke Verkenning 2023. Met de vier toekomstscenario’s die in dit document staan, wil het PBL de discussie in de provincies inhoudelijk richting geven én het kabinet dwingen tot het maken van keuzes. Alleen wordt de vraag niet beantwoord wat de bewoners van die gebieden voor scenario’s of keuzes willen.
Voor de mensen
In dat inhoudelijke gat springt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) met het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB). In dit onderzoek, dat drie keer per jaar wordt uitgevoerd, brengt het SCP de mening van de Nederlandse bevolking over maatschappelijke vraagstukken en politieke problemen in kaart. Doel is om met de resultaten politiek en publiek te informeren om zo “de verscheidenheid binnen de Nederlandse samenleving in kaart te kunnen brengen en te kunnen duiden”. Voor deze editie van het COB zijn de resultaten uit de afgenomen enquêtes gecombineerd met de uitkomsten van gesprekken met focusgroepen in Amsterdam en Almelo.
Opvallend is dat de deelnemers uit de regio Amsterdam weinig oog hebben voor wat de ruimtevraag betekent voor de rest van Nederland
In de eerste editie van 2023 staat de ruimtelijke inrichting van Nederland als thema centraal (naast de ‘standaard’-vragen de stemming over het land, de politiek en de economie). De hoofdvraag: wat zijn volgens Nederlanders de actuele problemen en toekomstige dilemma’s als het gaat om de ruimtelijke inrichting van Nederland? “We gaan niet in op specifiek beleid, maar bieden een overkoepelende inventarisatie van de percepties en ideeën van burgers over inrichtingsvragen”, schrijven de onderzoekers in het rapport. “Daarmee willen we beleidsmakers, politici en experts inzicht bieden in de manier van denken van de mensen voor wie zij ruimtelijk beleid ontwikkelen en uitvoeren.”
Voorrang
Er is volgens de onderzoekers geen eenduidig antwoord op de vraag. Wel wordt duidelijk dat de ondervraagden bij de ruimtelijke inrichting van Nederland verder denken dan alleen de ruimtelijke ordening. Burgers trekken ruimtelijke vraagstukken breder en maken ze tegelijkertijd klein, is een van de constateringen. De woningmarkt en ‘hoe vol Nederland is’ zijn de belangrijkste thema’s, aldus het SCP, naast zaken als ‘onbehagen over de richting van het land’, de onvrede over de politiek, sociale ongelijkheid en onrechtvaardigheid.
De politieke voorkeur en woonplaats bepalen vervolgens hoe belangrijk thema’s als de stikstofcrisis, natuurbehoud, de druk op de infrastructuur en de gevolgen van klimaatverandering zijn voor een individu. Dat geldt ook voor de opvattingen over welke belangen (zoals wonen, natuur, economie, landbouw en infrastructuur) voorrang moeten krijgen bij de inrichting van Nederland.
‘Ontwerpend onderzoek voor en met de bewoners van de Mijnsherenlaan in Rotterdam’ (bron: el KANTOOR)
Uit de focusgroepen kwam naar voren dat deelnemers het gevoel hebben dat ze te weinig kennis hebben om te beoordelen hoe ruimtelijke veranderingen moeten plaatsvinden. Ze kunnen daarom ook moeilijk bepalen welke ruimteclaims voorrang moeten krijgen. Maar tegelijkertijd zijn ze bang dat de partijen die wél over die kennis beschikken de oneerlijke keuze maken. “Ze vrezen daarbij dat belangenafwegingen niet eerlijk worden gemaakt en dat er onvoldoende oog is voor hun opvattingen en behoeften. Dit gevoel is er in de focusgroepen in Amsterdam en zeker in Almelo.”
Ongelijkheid voorkomen
Een andere conclusie (zowel uit de enquête als de focusgroepen) is dat burgers willen zien dat hun belangen en opvattingen ertoe doen. Dat geldt zeker bij veranderingen in de lokale leefomgeving. “Mensen beseffen dat beslissingen teleurstellend kunnen zijn, maar verlangen dan op zijn minst openheid en duidelijkheid over het waarom achter keuzes.” Opvallend is daarbij de verschillende blik die de deelnemers uit de focusgroepen hanteren. De deelnemers uit de regio Amsterdam hebben volgens het SCP weinig oog voor wat de ruimtevraag betekent voor de rest van Nederland. In de regio Almelo leeft het gevoel dat de belangen niet serieus worden meegenomen in overheidsbeslissingen over de ruimtelijke inrichting.
Het is daarbij goed om na te denken hoe je mensen daar op een goede manier bij kunt betrekken, zeker als het om complexe keuzes voor de toekomst gaat
Zorg voor goede vertegenwoordiging en waak voor ongelijkheid. Met dat advies sluiten de onderzoekers af. De overheid wil burgers betrekken bij het maken van ruimtelijk beleid en ruimtelijke plannen, bijvoorbeeld via de Nationale Omgevingsvisie. “Het is daarbij goed om na te denken hoe je mensen daar op een goede manier bij kunt betrekken, zeker als het om complexe keuzes voor de toekomst gaat. Voor het draagvlak en de legitimiteit van besluiten is het essentieel om politieke ongelijkheid bij vormen van burgerparticipatie zo veel mogelijk te voorkomen.”
Lees Burgerperspectieven 2023 bericht 1 op de website van het Sociaal en Cultureel Planbureau.
Cover: ‘Almere. Nederland’ door Pavlo Glazkov (bron: Shutterstock)
Door Jasper Monster
Waarnemend hoofdredacteur Gebiedsontwikkeling.nu
