Succes innovatiedistrict staat of valt bij ruimtelijke condities

In opkomst
Het ontwikkelen van zogenoemde urban innovation districts (UID’s) is in opkomst. De totstandkoming van innovatie verplaatst zich van monofunctionele bedrijvenparken buiten de stad naar een gemixte binnenstedelijke omgeving van wonen, werken en ontmoeten met een optimale bereikbaarheid per ov. Bekende voorbeelden zijn Kendall Square in Cambridge (USA) en de wijk 22@ in Barcelona. Geïnspireerd door het succes elders werken steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag ook aan zo’n binnenstedelijk innovatiedistrict.

Pregnante vraag
De pregnante vraag voor bijvoorbeeld Den Haag is hoe je van een bestaand woon- en werkgebied een aantrekkelijk innovatiemilieu maakt. Deels komt dat volgens innovatie-experts Bruce Katz en Julie Wagner neer op het voortbouwen op de reeds aanwezige kenniseconomie (economic assets) en samenbrengen van de juiste partijen (network assets). Maar ook de ruimtelijke condities voor innovatie (physical assets) zijn van groot belang willen bedrijven en instellingen zich in een innovatiedistrict vestigen en tot nieuwe innovaties komen.

Onderscheidend profiel
Bij innovatiedistricten wordt vaak gedacht aan de IT sector, High Tech, financiële dienstverlening of design. Maar wat is de innovatieve bedrijvigheid in overheidsstad Den Haag? Bovendien staat werken bij de overheid in de stad door bezuinigingen en digitalisering onder druk, vooral aan de onderkant en in het middensegment van de arbeidsmarkt. Daarom zoekt de gemeente naar een profiel dat aansluit bij waar de stad nog meer goed in is en dat nieuwe economische groei en banen oplevert. Twee clusters staan daarbij in de spotlights: ‘vrede en recht’ en ‘cyber security’. 

Figuur 1: Deelgebieden in het Central Innovation District

Driehoek
Het driehoekige gebied dat Den Haag heeft bestempeld als innovatiedistrict ligt tussen de stations Centraal (CS), Holland Spoor (HS) en Laan van NOI. De driehoek (zie figuur 1) is een verzameling van deelgebieden. Het omvat een deel van de Binckhorst, met industrie, MKB’s en start-ups, maar ook het Beatrixkwartier, met zijn overheidsgebouwen en multinationals. Rond CS bevinden zich de governance-opleidingen van de Universiteit Leiden. Naast HS ligt de Haagse Hogeschool en bij station Laan van NOI staat een bedrijfsverzamelgebouw voor ondernemers binnen het cyber security cluster. En midden in het gebied bevinden zich de bedrijfsverzamelgebouwen New World Campus en Bink36. Maar het CID is nog in wording. Voor de sturende actoren is het nog een vraag waar innovators in dit werkgebied precies behoefte aan hebben.

Vier categorieën
Op basis van ruimtelijk-economische theorieën en lessen van succesvolle innovatiedistricten elders formuleerden wij een aantal fysieke voorwaarden verdeeld over vier categorieën: Infrastructuur, Functies & Voorzieningen, Place & Building Design en Imago & Branding. Voorbeelden van condities zijn respectievelijk een optimale bereikbaarheid per openbaar vervoer, toegankelijke plekken voor ontmoeting, uitwisseling en evenementen, een transparante plint en geografische herkenningspunten van het gebied.

Case study
Om te bepalen in hoeverre het CID al voldoet aan de geformuleerde voorwaarden, hielden wij een survey onder de aanwezige kennisinstellingen en bedrijven, aangevuld met diepte-interviews. Bijna tweehonderd respondenten vulden de enquête in, met vragen over de fysieke kenmerken van hun deelgebied voor wat betreft het kennis- en innovatieproces waaraan zij deelnemen. Voor het survey hebben we een onderscheid gemaakt tussen start-ups, gevestigde MKB’s, universiteitsmedewerkers en studenten. Circa dertig innovators in de verschillende deelgebieden zijn ook nog kort geïnterviewd tijdens de International Placemaking Week Conference.

Afbeelding: Op 11 oktober vond de International Placemaking Week Conference plaats in Den Haag met oa een keynote van Julie Wagner (Brookings) en workshops met placemakers en innovators

Verschillen per deelgebied
Er zijn duidelijke verschillen per deelgebied, sector en gebruikersgroep. Het gebied ten westen van CS is qua infrastructuur goed ontwikkeld. Gebruikers waarderen de verbinding met de rest van de Randstad en de walk- en bike-ability in dit gebied. In het Binckhorst CID-deel ligt dit anders. In het noordelijke deel van dit gebied (Bink36) is het gros ook tevreden over de verbinding met de Randstad, maar met name in het zuidelijke deel (Caballero Fabriek) missen MKB’s en start-ups een mix aan stedelijke functies met voldoende horeca.

In het deelgebied New World Campus zijn de gebruikers vooral tevreden over de voorzieningen binnen het gebouw zelf. De omgeving scoort lager. Ook de samenwerking tussen ondernemers in het gebouw kan beter, oordelen gebruikers. Dat het nu nog schort aan interactie, komt voornamelijk door de verschillen in economische focus bij de aanwezige ondernemers.

Afwijkende behoeften
Belangrijke constatering is dat niet alleen de deelgebieden van het CID verschillend scoren, maar dat gebruikersgroepen ook afwijkende behoeften hebben. Ons survey laat zien dat waar studenten en universiteitsmedewerkers minder belang hechten aan bereikbaarheid per auto, de meeste ondernemers dat wel doen. Belangrijk voor start-ups zijn ook betaalbare kantoorruimte en flexibele huurcontracten. En ondernemers zijn ook gevoeliger voor de uitstraling en branding van het gebied.

Broedplaatsen van innovatie
De onderzoeksresultaten onderstrepen het belang van een gerichte focus op deelgebieden en verschillende gebruikersgroepen. Het CID is groot in omvang: 40 minuten lopen van de ene naar de andere kant. Die schaal wordt door veel ondernemers niet gebruikt. Hun dagelijkse werk- en interactieomgeving is veel kleiner. Van een innovatiedistrict waarin verschillende ‘broedplaatsen van innovatie’ zich op loopafstand van elkaar bevinden is nog geen sprake.

Gesloten cultuur
Eén van de uitdagingen van het CID is het beter zicht- en tastbaar maken van innovatie gerelateerde activiteiten in het gebied. De transparante plinten aan de Turfmarkt worden gezien als een eerste stap in de juiste richting, met als voorbeeld het faculteitsgebouw Wijnhaven van de Universiteit Leiden, met zijn zichtbare en publiek toegankelijke koffiecorner en zijn Spaanse Trap. Meer transparantie organiseren is op sommige andere plekken nog ingewikkeld vanwege de gesloten cultuur van het cyber security cluster.

Nuttige tips
De publieke ruimte kan meer ingezet worden voor het ontwikkelen en delen van kennis en voor de ontplooiing van het district als geheel. Met bijvoorbeeld gratis wifi en zitplekken en tafels in de buitenruimte. De openbare ruimte vraagt ook om programmering. Respondenten geven daarvoor nuttige tips: ‘Organiseer innovatiefestivals’, ‘bevorder lunchen buiten het eigen kantoor’, ‘biedt bedrijven voor events ruimte in universiteitsgebouwen aan en nodig universiteitsmedewerkers uit’, ‘zorg voor openbare lezingen, zoals bij Speakers Corner in Hyde Park’. 

Aanbevelingen
Wat zijn dus de aanbevelingen voor het CID in de Hofstad en voor andere innovatiedistricten in ontwikkeling?

1)     Investeer in de ruimtelijke condities voor innovatie. Aantrekkelijke publieke ruimte, meer transparante plinten en gedeelde open toegankelijke horeca en zaalverhuur kunnen innovatie stimuleren. Signs & banners kunnen de branding van CID merk vergroten, zoals ook de programmering van evenementen.

2)     Schep meer private betrokkenheid bij planontwikkeling, sturing en branding van het innovatiedistrict. Het CID is nu nog vooral een zaak van de gemeente. Van belang is dat ondernemers een grotere rol gaan spelen als ambassadeurs van het gebied.

3)     Ontwikkel een strategie voor sociale inclusiviteit en betaalbare huisvesting. Zodat bewoners in het gebied ook profiteren en de stad voor jonge innovators toegankelijk blijft. Den Haag moet 25.000 extra woningen realiseren voor 2040. De vraag is hoe die woningopgave gekoppeld kan worden aan een toegankelijke kenniseconomie.

4)     Meer onderzoek is nodig naar de mechanismen van innovatie binnen de economische sectoren van Den Haag en de manier waarop zij van de plekken gebruik maken. De fysieke omgeving op zichzelf biedt geen garantie tot innovatiesucces. Maar als aan de juiste ruimtelijke condities wordt voldaan is de plek daarvoor wel de aanjager.  

Dit item verscheen eerder in de publicatie Gebiedsontwikkeling 2GO - Wintereditie 2018

Coverfoto: Luchtfoto van Kendall Square net voor de grote herontwikkelingsplannen van begin 2016 (fotograaf: Nick Allen, CC BY-SA 4.0)