Zo zet je kunst en social design in bij de Omgevingswet

Kunst en design zorgen voor nieuwe vormen om een gesprek te voeren en perspectieven in beeld te brengen. Juist bij hete hangijzers die spelen in de leefomgeving, zoals de huisvesting van statushouders of de plaatsing van windmolens, is behoefte aan nieuwe vormen van dialoog om tot oplossingen te komen. Door het visualiseren en bespreekbaar maken van een potentiële toekomstige ontwikkeling, wordt de verbeeldingskracht van de stakeholders geprikkeld. Dit geeft ruimte voor gesprek. Je kunt pas naar iets verlangen als je het voor je kunt zien.

De Omgevingswet en participatie

De nieuwe Omgevingswet bundelt, vereenvoudigt en moderniseert de huidige wirwar aan wetten voor ruimtelijke ontwikkeling en maakt regels meer inzichtelijk.  De wet zorgt voor een samenhangende aanpak van de fysieke leefomgeving, ruimte voor lokaal maatwerk en betere en snellere besluitvorming. Participatie en stakeholdermanagement zijn belangrijke pijlers in de Omgevingswet. Dat betekent dat je belanghebbenden actief betrekt bij plannen die je wilt uitvoeren in hun fysieke omgeving. Samenwerking met bewoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheid is verplicht in het gehele proces van idee tot evaluatie. 

Maar hoe organiseer je op een creatieve, actieve manier het gesprek en zorg je daarmee voor participatie? Hieronder vind je vier uitgangspunten en zes voorbeelden bij de inzet van kunst bij het vormgeven van participatie in de Omgevingswet, gebaseerd op de ervaring en kennis die we de afgelopen opdeden in Brabant.

Zes voorbeelden ter inspiratie

Mooie uitgangspunten, maar hoe doe je dit dan? Onderstaande selectie laat zien hoe makers participatie kunnen stimuleren rondom vraagstukken in de fysieke leefomgeving. Niet alle voorbeelden hebben rechtstreeks met de Omgevingswet te maken. Het gaat om voorbeelden waarin kunst en of social design worden ingezet in een participatieproces.

1: Hottest Place in Town

In het project ‘Hottest Place in town’ ging theatermaker Heleen van Doremalen met een iglo in wijk Fellenoord (Breda) het gesprek aan over hoe hun buurt kan verkoelen. Het gesprek ging echter niet alleen over de warmte van de zon, maar ook over het hete temperament van de bewoners. Dit project is een initiatief van Stichting Zet en onderdeel van de pilot ‘Inclusieve Gebiedsontwikkeling Fellenoord’ om te kijken hoe de wijk Fellenoord kan profiteren van de aangrenzende gebiedsontwikkeling. Door deze bijzondere ontmoetingen is er meer kennis van bewoners en de wijk. Bewoners realiseren zich beter dat ze kunnen meedenken en -praten. 

2: Boxtel binnen de bruggen

In Boxtel ontwikkelde de gemeente samen met Kunstloc het experimentele burgerparticipatieproces voor de nieuwe Centrumvisie ‘Boxtel binnen de Bruggen’. Kunstenaars Lobke Meekes en Matthijs Bosman ontregelden en zorgden voor verre perspectieven. Zo maakte Matthijs een radioreportage in de toekomst, waarin een journalist in 2024 voor het VPRO-programma Watersteden verslag doet van een rondvaart door Boxtel. De betrokken burgers en ondernemers kregen hierdoor oog voor het grotere plaatje en zagen mogelijkheden in plaats van onmogelijkheden.

3: Bureau Pees – Iets met boeren

Met de voorstelling Iets met Boeren geeft Bureau Pees op theatrale wijze inzicht in de landbouw.  De voorstelling - met zowel professionele acteurs als vrijetijdspelers uit de dorpen waar zij speelt - brengt boeren, burgers en buitenlui met elkaar in gesprek over het buitengebied, maar ook over ons eten en klimaatgevolgen.

4: Stem van de kinderen

De Duurzame Polder tussen Oss en ’s-Hertogenbosch is een gebied waar duurzame energieopwekking gepland staat. Twee schoolklassen gaan drie dagen naar dit gebied, onder begeleiding van Gerda van Puijenbroek (Stichting De Buitenschool), kunstenares Judith Rosema, studenten van het Koning Willem I College en de leerkrachten. De kinderen worden persoonlijk uitgedaagd zich te verhouden tot het gebied en tot opwekking van duurzame energie. Hoe kijken kinderen naar het onderwerp energie? Wat is hun rol in het vormgeven van hun toekomstige leefomgeving? Hoe kunnen we hun verbeelding aan het werk zetten en hun stem hoorbaar maken?

5: Camping Kafka

Nergens ter wereld zijn zoveel vakantieparken als in Nederland. Vroeger waren ze bedoeld als recreatieterreinen voor gezinnen. Steeds vaker worden zomerhuisjes, stacaravans en vakantiebungalows permanent bewoond door huisloze of ontheemde burgers die verdwalen in een woud van regels. Camping Kafka, een project van Academie voor Beeldvorming, laat zien hoe onze samenleving werkt, en zoekt in open werksessies samen naar alternatieven met campingbewoners, professionals, beleidsmakers en festivalbezoekers.

6: Fort Zeekant Boeit

In de wijk Fort Zeekant in Bergen op Zoom speelden meerdere problemen. Door de aanstaande sloop en nieuwbouw was er ook geen duidelijke identiteit meer. Kortom: de mensen waren hun verhaal kwijt. Dat was het startpunt voor het project van social design collectief Studio 1:1, in opdracht van woningcorporatie Stadlander.