Opinie Het Rijk zet voor de grote transities van vandaag en morgen vooral in op de vorming van grote fondsen. Columnist Ellen van Bueren plaatst daar vraagtekens bij. Miljarden in fondsen stoppen past bij een korte termijnaanpak, gericht op kenbare projecten en kosten. Daarmee verdwijnen de veel noodzakelijker langere termijn systeemveranderingen uit beeld.
Minister Van der Wal (LNV) noemde het bedrag in het stikstoffonds, een slordige 24 miljard euro, ‘abstract’. Ik probeer een beeld te vormen bij zo’n bedrag. Een zwembad vol? Drie voetbalvelden? Een geldpakhuis? Een missie naar de maan? Een goeroe die destijds werd ingehuurd door de gemeente Rotterdam verantwoordde zijn hoge uurtarief aldus: “Dat zijn drie rotondes.” Dat hielp, het bracht zijn astronomische uurtarief terug naar begrijpelijke proporties voor bestuurders en ambtenaren, dat zij vervolgens ook durfden te verantwoorden naar de burger. De inhuur was daarmee een feit.
Maar soms zijn getallen te groots om een voorstelling van te maken. Zo hielp de bibliotheek van de TU Delft medewerkers en studenten om een voorstelling van het getal Pi te maken door 1 miljoen getallen achter de komma geprint te presenteren.
Met het vallen van de regering is de productie van wensenlijstjes van allerhande lobbyisten weer op stoom gekomen. Die wensenlijstjes gaan vooral over grootse getallen. Of de getallen kloppen en waarop ze gebaseerd zijn, maken mensen zich steeds minder druk. Het overbieden als strategie – zet maar hoog in, dan hou je over wat je nodig hebt – wordt ingehaald door de abstractie van de bedragen. Zo laat minister Kaag ook weten dat het nog helemaal niet duidelijk is waar het klimaatfonds nu precies mee gevuld gaat worden. Het opkomende pleidooi van diverse politieke partijen en belangengroepen om het geld in die fondsen in te zetten voor urgente problemen van nu – de verkiezingen zijn immers in zicht – is in die zin ook abstract. De noodzaak tot klimaatadaptatie gaat namelijk niet weg en zal eerder vroeger dan later alsnog echte actie vergen. De vraag is alleen of dat, zonder reserves en plan, voor ieder tot een acceptabele uitkomst zal leiden.
De ontwikkelingen op het vlak van brede welvaart en ESG zijn slechts een allereerste poging de huidige systematiek wat op te rekken
Ondanks de onvoorstelbaarheid van de cijfers moeten we blijven werken aan manieren om de acties uit te voeren die nodig zijn voor een leefbare toekomst. Of we dat op de gebruikelijke manier van investeren en terugverdienen voor elkaar krijgen, is zeer de vraag. Zo moeten we andere manieren verzinnen om de grote vervangingsoperaties te organiseren. Wat te denken van de gigantische infrastructurele opgave? De onverhoopte vervanging van de Nelson Mandela brug in Zoetermeer biedt een doorkijkje van wat ons te wachten staat. Als de investeringen volgens onze huidige systematiek niet zijn op te hoesten, is het verlengen van de terugverdientijd dan de oplossing? Is het delen en leasen van bezittingen een oplossing? Of moeten we misschien wel op hele andere manieren dan via renderende financiële investeringen naar deze opgaven kijken?
De ontwikkelingen op het vlak van brede welvaart en ESG zijn slechts een allereerste poging de huidige systematiek wat op te rekken. Of dat voldoende rek biedt voor het voor elkaar krijgen van de grote transitieopgaven, moeten we bezien. Deze constructen brengen ook weer een eigen administratieve werkelijkheid met zich mee. Voorlopig bieden dergelijke initiatieven wel de meest concrete weg om te bewandelen. Laten we niet alleen hopen, maar er actief aan werken dat die route gaandeweg tot werkelijk baanbrekende ideeën leidt. En niet tot een verdere lock-in van de huidige systematiek die ons in plaats van oplossingen vooral existentiële vraagstukken heeft gebracht.
Cover: ‘Ellen van Bueren Column Cover’ (bron: Esther Dijkstra)
Door Ellen van Bueren
Hoogleraar Management van Stedelijke Ontwikkeling aan de TU Delft
