Participatie door Desizned (bron: shutterstock.com)

Burger vol initiatief brengt risico's voor gemeenten mee

23 november 2012

3 minuten

Opinie Het is de droom van elke bestuurder: burgers die ten stadhuize komen melden dat ze graag de een of andere publieke taak voor hun rekening nemen. Maar de financiële risico's die dat met zich meebrengt worden onderschat.

Geef gemeente meer ruimte voor buffer door eigen inkomsten

Of het nu gaat om groenonderhoud of een energieproject, gemeenten hebben de afgelopen jaren kennisgemaakt met dergelijke initiatieven. De initiatiefrijke burger loopt nogal eens tegen een argwanend bestuur op; decennia burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming ginge uit van meedoen, niet zelf doen.

Tegelijk zijn bestuurders blij. De gebraden hanen van de particuliere taakverlichting komen de hongerige kelen van gemeente op een juist moment binnengevlogen. De uitkering uit het gemeentefonds daalt, decentralisaties gaan samen met bezuinigingen, de kosten van de bijstand stijgen en het gemeentelijk grondbedrijf is niet langer een vaste inkomstenbron, maar een verlieslatende activiteit.

De waarde van 'vermaatschappelijking', de verzamelterm voor de trend, moet vooral gezien worden in niet-financiële termen; het is de vraag of een andere taakverdeling tussen publiek en particulier structureel minder beslag legt op publieke middelen. Minder sturing op publieke taken houdt meer risico's in: gaat er iets fout, dan is de reflex nog altijd: Wat gaat de wethouder daar aan doen? Risicomanagement is nog volop in ontwikkeling, terwijl de acceptatie van de risico's van initiatiefrijk opererende gemeenten minimaal is.

Sinds het lokaal bestuur zichzelf uitriep tot eerste overheid, is daar door het Rijk enthousiast op gereageerd met een decentralisatieagenda die haar weerga niet kent. Na de welzijns- en ondersteuningstaken die aan gemeenten werden overgedragen, zijn nu taken op het gebied van jeugd, werk, en zorg en AWBZ onderweg.

Decentralisaties zijn, met de trend van vermaatschappelijking, een bron van risico en dat is op zichzelf geen probleem. Veel ernstiger is het structurele gebrek aan aandacht voor die risico's, te meer daar die maatschappijbreed niet worden aanvaard. Aandacht voor die risico's draagt bij aan een beperking ervan; het noodzaakt tot een besluitvorming waarin ook de effecten van publieke pech worden meegewogen.

Door de crisis is versneld zichtbaar geworden dat ook overheden reële risico's lopen, die uiteindelijk neerslaan bij burgers, meestal in financiële termen. Denk aan de tekorten bij de gemeentelijke grondbedrijven. Ook zijn risico's richting overheden weggeorganiseerd door garantstellingen of deelnemingen in samenwerkingsconstructies.

De pech moet weg, maar waarheen als ook de gemeente geen middelen heeft om een handje te helpen? Nog steeds mogen gemeenten niet voorzien in meer eigen inkomsten, bijvoorbeeld door een vergroot eigen belastinggebied. Eigen inkomsten zijn een adequaat middel om voorzieningen in stand te houden en een buffer te vormen voor tegenslag.

Risico's van overheden - publieke pech - zijn een realiteit en een constante bij elk overheidsoptreden en verdienen alle aandacht. Niet om tegen elke prijs alle onheil te willen afdekken, wel om evenwicht aan te brengen tussen het te lopen risico en maatregelen om de kans hierop te beperken.

Het regeerakkoord 2012 noodzaakt tot een nieuw risicoparadigma dat niet alleen tegemoetkomt aan de veranderde verhoudingen tussen privaat en publiek, maar ook aan de nieuwe verantwoordelijkheden van het lokaal bestuur.


Cover: ‘Participatie’ door Desizned (bron: shutterstock.com)


Friso de Zeeuw door - (bron: gebiedsontwikkeling.nu)

Door Friso de Zeeuw

Adviseur gebiedsontwikkeling en emeritus hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft

Portret - Kirsten Veldhuijzen

Door Kirsten Veldhuijzen

Senior Adviseur, Raad voor het Openbaar Bestuur / Raad voor de Financiële Verhoudingen


Meest recent

Impressie Vogelvlucht vanuit Rijnhaven op de Gnephoek door gemeente Alphen aan den Rijn (bron: gemeente Alphen aan den Rijn)

Hoe publiek en privaat samen impasses doorbreken, de ervaringen van Gnephoek

De ontwikkeling van de Gnephoek vormt de aftrap van de nieuwe publicatiereeks ‘PPS in Gebiedsontwikkeling’. Rood, groen en blauw in de polder: wat kunnen andere gebiedsontwikkelingen leren van de aanloop die in de Gnephoek is gemaakt?

Uitgelicht
Casus

27 oktober 2025

Detmer Koekoek door Ivar Pel (bron: Ivar Pel)

Duidelijke keuzes en publiek-private samenwerking zijn de sleutels voor klimaatadaptatie

Detmer Koekoek, kwartiermaker van NL AAA-Klimaatbestendig, pleit voor een heldere lange termijnvisie op gebiedsontwikkeling met duidelijke spelregels, structurele publiek private samenwerking en slimme financiering- en verzekeringsmodellen.

Interview

27 oktober 2025

Bord op de bouwplaats door Martin Bergsma (bron: Shutterstock)

Afwegingskader voor versnelling woningbouwplannen: zo kunnen gemeenten beter prioriteren

Gemeenten staan bol van de woningbouwambities, maar leiden onder een gebrek aan daadkracht en middelen. De juiste afwegingen maken is dan ook essentieel. Wouter Jan Verheul en Koos Seerden helpen gemeenten om toch te kunnen versnellen.

Onderzoek

24 oktober 2025

Uw gastbijdrage op GO.nu: Over gastbijdragen

Uw gastbijdrage op GO.nu

Wij staan open voor bijdragen uit wetenschap en praktijk. Wij moedigen auteurs aan hun kennis en ervaring te delen.

Over gastbijdragen
Uw project toevoegen: Ga naar de GO-Projectenkaart

Uw project toevoegen

Wilt u graag een gebiedsontwikkeling toevoegen aan de GO-projectenkaart? Vul dan via onderstaande link het formulier in.

Ga naar de GO-Projectenkaart
Uw organisatie bij de SKG: Ga naar de SKG-website

Uw organisatie bij de SKG

Uw organisatie aansluiten op het netwerk van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling? Neem dan contact op.

Ga naar de SKG-website
Uw bijeenkomst in de agenda: Neem contact op

Uw bijeenkomst in de agenda

U kunt uw gebiedsontwikkeling-gerelateerde evenement aankondigen via onze agenda door contact op te nemen met de redactie.

Neem contact op