Delftlanden in Emmen: wat vinden Haan & Laan er eigenlijk van?

We zijn aan de rand van Emmen. In zuidoostelijk Drenthe, grenzend aan Duitsland. Oorspronkelijk een esdorpenlandschap vol afwisseling op zandgrond, kleinschalig met houtwallen en bosschages. Ruilverkavelingen zetten daar in de decennia na de Tweede Wereldoorlog stevig het mes in.

In de jaren vijftig spreken tijdgenoten over het ‘wonder van een nieuwe stad, waar een nieuwe samenleving ontstaat’. Emmen staat vanaf dan bekend als plaats van succesvolle en ook niet gelukte projecten. Het rijk stopt veel geld in de vestiging van grote fabrieken die de plattelandsbevolking aan het werkt helpt. Later verdwijnen vele banen weer en nog steeds kent deze gemeente veel werklozen.

Maar Emmen is ook een bakermat van vernieuwende planologie, waar voor het eerst wonen in het groen en kindvriendelijke wijkinrichting op grote schaal toepassing vindt. De gemeentelijke stedenbouwer, Niek de Boer, introduceert in de jaren zestig het woonerf. Emmen heeft de primeur met dit revolutionaire concept dat zorgt voor een woonomgeving waarbij de bewoner centraal staat en de auto te gast is. De betrokkenheid van De Boer ging ver, naar verluidt. Was een verkeersbord verkeerd geplaatst, dan zette hij het onmiddellijk eigenhandig op de juiste plek.

Het groene karakter betaalt zich nog steeds uit. Neem bijvoorbeeld de Gezonde Stad Index 2020 van ingenieursbureau Arcadis. Hierin zijn twintig grote gemeenten vergeleken. Emmen staat op nummer één als het gaat om voldoende groene buitenruimte en goede luchtkwaliteit. Wel is de score slecht als het gaat om nabijheid van voorzieningen en toegankelijkheid van zorg.

Papieren tijger

De naoorlogse plannen van Emmen schetsen een groot aantal nieuwe wijken. Delftlanden wordt in 1995 aangewezen als VINEX-locatie. Een masterplan voorziet in 3.500 tot 4.000 woningen in drie fases, verdeeld over 225 hectare. Maar onderhandelingen over door ontwikkelaars ingenomen grondposities en aanbestedingsperikelen nemen tien jaar in beslag. Het bestemmingsplan uit 2005 biedt ruimte aan 1.560 woningen in fase 1, te bouwen binnen een jaar of vijf.

Verreweg de grootste ontwikkelaar is Megahome uit Almelo. Deze levert grond aan de gemeente en die legt alle straten, kabels en leidingen van fase 1 in één keer aan. Daarna neemt Megahome de gronden stapsgewijs weer terug, zegt het contract. Twee jaar na de start van de woningbouw breekt in 2008 de kredietcrisis uit. De afname van bouwrijpe grond door de ontwikkelaars stagneert. Omdat in 2011 elk perspectief ontbreekt, schrapt de gemeente fase 2 en 3. De net geopende NS halte Emmen-Zuid zal daardoor niet meer direct aansluiten op de bebouwing, terwijl het rijk deze investering doet voor de verwachte extra spoorklanten na voltooiing van fase 2 en 3, uiterlijk gedacht in 2020.

In 2016 staan er slechts 266 woningen. Tot overmaat van ramp gaat Megahome failliet. De gemeente besluit nu ook in te grijpen in de omvang van fase 1 en gaat over op ‘deprogrammering van ontwikkelingsruimte’. Het plan voorziet dan nog in maximaal 806 woningen, extra groen in plaats van een aantal woongebieden (‘woonvelden’ genoemd) en zoekruimte voor waterberging. Het nieuwe bestemmingsplan legt de functiewijzigingen vast en onderscheidt vijf woonmilieus.

Terugbrengen van het woningaantal past in de Woonvisie 2018-2023 voor Emmen. De visie voorziet vraagafname na 2026 en dus: geen nieuwe uitbreidingslocaties en afronding van bestaande greenfields.

In februari 2021 telt Delftlanden 420 woningen. In de boedel van Megahome zitten 400 kavels waarvan de woonbestemming is geschrapt. De curator vraagt de gemeente om wonen weer mogelijk te maken, zodat de schuldeisers uit de kavelopbrengst nog iets van hun geld terugzien. Gezien het aanbod aan bouwlocaties elders op haar grondgebied wijst de gemeente, zelf ook schuldeiser, dit verzoek af. Toch is ook in Emmen de woningvraag momenteel groter dan in jaren het geval was. In de zomer van 2021 kondigt wethouder Jisse Otter van partij Wakker Emmen daarom een nieuwe Woonvisie aan. Hoog tijd om in Delftlanden te gaan kijken.

Wat zien we?

Een rechte straat van comfortabel ogende rijtjeshuizen met puntdak en gemetselde erfafscheidingen: dat vormt onze entree in de wijk. We zijn in het woonmilieu ‘Stedelijk’, maar kunnen de benaming moeilijk rijmen met de vele lege ruimtes en de woningtypes die we zien. Rode bakstenen, spaarzaam groen in voortuinen, geel-grijze klinkers. Koopwoningen, maar ook vrije sectorhuur, 125 m2 voor circa € 1000,-. Om de hoek blokjes van vijf of zes eengezinswoningen in drie lagen met plat dak, gemetselde pilasters en minstens twee parkeerplekken op eigen terrein. Op twee plekken zijn bouwactiviteiten (‘Tien eengezinshuizen types Runde, Reest en Hunze’), maar een flink terrein is ruig begroeid. Een roodoranje brievenbus staat er verloren bij.

Een bewoonster knoopt een praatje met ons aan. Anderen sluiten zich aan (“Nee, Haan & Laan zijn geen Jehova’s getuigen”). Ze woont hier vanaf het begin en vindt het fijn dat er minder woningen komen dan gepland. De sfeer is dorps, ze houdt graag uitzicht op het open land in plaats van op fase 2.

De wijkontsluitingsweg voor auto’s en fietsen heet Oude Delft en loopt oost-west. De route rijgt, als kralen aan een ketting, de vijf woonmilieus aan elkaar. Halverwege is er aansluiting op de Rondweg (N391), een snelweg als doorgaande verbinding. Borden aan lantaarnpalen, getekend door scholieren, manen automobilisten hun snelheid te matigen. Laan ziet in de buurten meer ‘Victor Veilig poppen’ dan hem lief is. De bekende groene plastic figuren, een meter hoog met de tekst ‘Slow’, zijn geplaatst door omwonenden. Te hard rijden is een probleem, bevestigt de bewoonster.

Bouwactiviteiten

Doorsteken naar het tweede woonmilieu ‘Tuindorp’ is ongemakkelijk, voetgangers zijn vooralsnog stiefmoederlijk bedeeld. Hier verliep de bouw relatief voorspoedig tot aan de crisis van 2008. De noord- en westkant zijn goeddeels bebouwd, we zien veel half-vrijstaande woningen met erkers en witte gevelvlakken, een beetje jaren dertig. Aan de Guldenroedetuin zijn tientallen huizen in aanbouw, ruimer uit elkaar dan de bestaande bouw. Daarnaast ook hier onbestemd groen omdat de Muurpepertuin is geschrapt als bouwlocatie.

We kruisen een strook met hoge bomen en de fietsverbinding van Delftlanden naar het Noordbargerbos. Het lijkt even of de wijk hier eindigt. Maar we treffen verwilderde terreinen, omsloten door bomen en houtwallen, keurig voorzien van lantaarnpalen en straatnaambordjes: Vlierwal, Wegedoornwal. De ‘deprogrammering’ van Delftlanden schrijft voor dat op deze locaties in het woonmilieu ‘Centrum’ geen bebouwing komt. Aan de zuidkant staat de enige voorziening van de wijk, een combinatie van twee basisscholen en kinderopvang. Haan maakt zich zorgen over het risico op inbraak en vernielingen, gezien de ruime afstand tot andere bebouwing.

Rond rijtjeshuizen uit de beginjaren van de wijk zijn volop bouwactiviteiten te zien. De vraag van senioren naar levensloopbestendige woningen leidt hier tot inventieve oplossingen, zoals twee-onder-één kap bungalows. Aan de Kamperfoeliewal staan geschakelde éénlaagse woningen, afgewisseld met smalle, diepe woningen van twee lagen. Nul-op-de-meter, dus allemaal platte daken volgestouwd met zonnepanelen. In contrast met de bescheiden uitstraling van de bungalows gaat het rijtje drielaagse woningen met plat dak dat in aanbouw is wat volume geven aan de rand van de bebouwing. En dan heb je ook wat, ‘XXL’ volgens de ontwikkelaar: 165 m2! Alle bewoners kunnen royaal parkeren op eigen terrein. Aan de Eikenwal komen 20 tweelaagse half vrijstaande woningen van 90 m2. Fraai metselwerk met de baksteen Niagara Falls. De horizontale biezen zijn niet goedkoop van beton, maar geglazuurd.

Verderop staat het Informatiecentrum Delftlanden er stralend groen en schoon bij, maar het lijkt permanent gesloten.

Veel grond over

Via een rotonde met een beeldengroep van schapen passeren we opnieuw lege terreinen met straten en naambordjes. We lopen gauw door naar het vierde woonmilieu: ‘Landelijk’. De gemeente gaf hier zelf een deel van de kavels uit. Het noordelijk deel blijft onbebouwd, in het midden en zuidelijk deel bepaalt een potpourri van (half)vrijstaande woningen en villa’s het beeld. We staan stil bij een bouwbord dat zegt ‘Binnenstad om de hoek. Stads wonen met rust en ruimte’, terwijl het populaire Marktplein in het centrum op 4,5 kilometer lopen ligt, ruim een uur gaans. Ook hier wordt gebouwd. De kavels zijn ruim, de woningen groot en energiezuinig. Ze ogen degelijk, op het sobere af, in de hand gewerkt door het Beeldkwaliteitplan dat ‘gedekte herfstkleuren’ vereist. Daarbij vergeleken doet het rode kleuraccent in woonmilieu Centrum uitbundig en weldadig aan.

Geclusterde bouw vormt de overgang van Delftlanden naar het buitengebied. Dit vijfde woonmilieu heet ‘Terpen’, maar we zien geen verhoging in het landschap. De terp Wolferinghaar telt zo’n 15 dure woningen. Een bouwblok in het midden is geschrapt. Wat rest is een kale vlakte van geel-grijze klinkers en kortgemaaid gras.

Station Emmen-Zuid

Als we de wijk uitlopen naar Station Emmen-Zuid, een kilometer verder, moeten we over een fietspad tussen een autoweg en een maisveld. Het station heeft comfortabele fietsenbergingen en het riante parkeerterrein is goed gevuld. De stationsomgeving bestaat verder slechts uit een tankstation en wat verder weg een asielzoekerscentrum.

Wat vinden we ervan?

Een wijk afmaken die nog geen 25% van zijn oorspronkelijke woningaantal krijgt. Ga er maar aan staan. Veel stedenbouwkundige ambities zijn ingeleverd, voorzieningen blijven uit. Van de 806 woningen zijn ruim 200 nog niet ingevuld. Veel huishoudens die er nu wonen hebben het waarschijnlijk naar hun zin, al met al, zeker met kleine kinderen. Of hier uiteindelijk een wijk komt met een heldere identiteit waar mensen ook op de langere termijn willen wonen, is op dit moment niet te zeggen.

Nu aansnijden of reserveren?
Hoe af is de wijk als alle 806 woningen bewoond zijn? Voorspellen hoe de woningvraag verandert onder invloed van de covid-19-pandemie, is koffiedik kijken. Dat fase 2 en 3 zijn geschrapt in 2011 is aan de ene kant logisch: zo’n uitgedijd stedelijk gebied als Emmen biedt volop kansen voor verdichten. Toch neigt Laan de aanleg van fase 2 en 3 als vervolgstap te zien. Alleen zó ontstaat een volwaardige wijk met voorzieningen op loopafstanden en kan het station floreren. Haan ziet te weinig vraag voor deze locatie. Emmen krijgt te maken met bevolkingsdaling en minder huishoudens. Zie deze grond als reserve voor een toekomst waarin krimpregio’s een groeispurt doormaken.

Gebied goed inrichten
Op termijn komen de terreinen uit het faillissement van Megahome vrij en wat ga je er mee doen? Heroverweeg de groene invulling die nu in de plannen zit. Groen is er al volop. Speel in op lokale behoeften die zich aandienen, talloze functies kunnen hier een plek vinden. Wees flexibel hierin. Zorg voor kleinschalige sportvoorzieningen, een buurtbus en maak de woonomgeving ook ‘s avonds sociaal veilig.

Gun de bewoners een looproutenetwerk
Realiseer een looproutenetwerk dat alle buurten en het openbaar vervoer met elkaar verbindt. Momenteel is wandelen en verblijven binnen de woonbuurten goed te doen, ook al dienen stoepen als autoparkeerruimte. Zodra woonvelden verder zijn bebouwd, zullen voetgangers vaker naar de straat moeten uitwijken. Maak goede voetgangersroutes tussen de buurten en een voetpad naar het station.

Voeg sociale huurwoningen toe
De gemeente vindt dat ook huurders in de sociale sector keuzemogelijkheden moeten hebben. Terecht is de trots dat in vrijwel alle dorpen en wijken binnen de gemeentegrenzen sociale huurwoningen staan. Juist in Delftlanden ontbreken ze, omdat de daarvoor bestemde locaties geschrapt zijn. Maak er werk van om deze nieuwe wijk alsnog voor de lagere inkomensgroep toegankelijk te maken.

Haal de snelheid uit de Oude Delft
Liefst negen borden met tekeningen van schoolkinderen zijn opgehangen: let op ons. Het probleem van de onveilige Oude Delft, die uitnodigt tot te snel rijden, wordt urgenter naarmate er meer woningen komen. Deze weg is te smal voor elkaar passerende auto’s, die over niet vrijliggende fietsstroken moeten. Dat is structureel onveilig voor het langzame verkeer. Fysieke snelheid remmende maatregelen zijn nodig.

Weg met die groene poppen
In Emmen is de wereldberoemde woonerfgedachte tot bloei gekomen en dan kun je het niet over je kant laten gaan dat in Delftlanden waarschuwende ‘Victor Veilig poppen’ moeten staan. Gemeente, bewoners en belangenorganisaties, doe er wat aan!