Fort spion2

Erfgoed herbestemmen met behoud van karakteristieke omgeving

23 oktober 2017

3 minuten

Opinie De nota Belvedère uit 1999 staat aan de basis van vele herbestemmingen van forten, fabriekshallen, kerken en andere in onbruik geraakte objecten. Frank Buchner, adviseur erfgoed en ruimte, pleit in Romagazine voor een volgende ‘slag’: Hoe houden we bij erfgoed dat is herbestemd ook het karakter van de omgeving in stand?

In 1999 zag de nota Belvedère het licht. De beleidsnota die gaat over de relatie tussen cultuurhistorie en ruimtelijke inrichting. Doel was om cultuurhistorie niet meer alleen te conserveren, maar ook te ontwikkelen.

Achttien jaar later vraag ik me af of we niet al klaar zijn. Of we alle doelstellingen gehaald hebben. Ik vraag me dat steeds vaker hardop af en dat bevalt me wel, ondanks de meewarige blikken die me soms toegeworpen worden.

‘Behoud door ontwikkeling’ was in 1999 het credo. Monumentenzorg was altijd gericht op behoud en nu moesten we de omslag maken naar ontwikkeling. Het gebouw zelf was niet langer het uitgangspunt, het ging er nu om hoe je het kunt gebruiken. Zo ontstond meer ruimte om het gebouw aan te passen aan de behoefte van de gebruiker. Het gebouw was niet meer alleen een hoop stenen, het ging leven, het ging stralen. Koffiedrinken in een voormalig fabrieksgebouw. Een museum in een bunker.

De monumenten die we tot die tijd beschermden, waren vooral kleinere objecten als woonhuizen, molens en boerderijen. Tegenwoordig zijn het enorme complexen als fabrieksterreinen en militaire structuren, die vaak hun functie hadden verloren. Door de leegstand kwamen ze in een neerwaartse spiraal. Zelf was ik jarenlang betrokken bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In afwachting van een nieuw gebruik zag ik menig fort aftakelen. Die tijd is voorbij. Het grootste deel van de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft nu een nieuwe gebruiker gevonden en is gerestaureerd. Hetzelfde geldt voor fabrieksterreinen en loodsen, al dan niet met een beschermde status. En waar in het verleden nog weleens erfgoed onder de sloophamer verdween, kan ik mij dit nu nog nauwelijks voor de geest halen. De publieke opinie laat het simpelweg niet meer toe.

Fort Spion Loosdrecht

‘Fort Spion Loosdrecht’


Fort Spion bij Loosdrecht - deel van de Hollandse Waterlinie

Erfgoed is een factor van betekenis geworden in de ruimtelijke ontwikkeling. Vaak zijn grote sommen geld nodig om deze gebouwen en complexen weer op te knappen. Dat geld kon onmogelijk alleen vanuit publieke middelen opgebracht worden. Na 1999 konden ook particulieren participeren in erfgoedprojecten. Daarmee staat de nota Belvedère aan de basis van vele herbestemmingen van forten, fabriekshallen, kerken en andere in onbruik geraakte objecten.

Wat kunnen we leren van het verleden? Nog niet zo lang geleden braken we onze binnensteden af. Dat zijn grote fouten geweest. Ik zie dat niet snel meer gebeuren. Maar toch. We moeten niet op onze lauweren rusten. Een van de trendlijnen waar ik een lans voor wil breken, is het inzicht om de sense-of-place te behouden en aan de basis te laten staan van ontwikkelingen: Kiezen voor Karakter! Want karakter is iets dat je kunt voeden. Eerst beschermden we alleen het gebouw, met de nota Belvedere namen we het weer in gebruik, maar nu moeten we ook kijken naar de verdere omgeving. Hoe houden we het karakter van een gebied in stand?

Zijn we dus klaar? Hebben we onze doelstellingen behaald? Ja. Daarom is het nu tijd om de volgende slag te maken. Niet alleen naar het gebouw kijken, maar daar voorbij. En daarbij moet het woord ‘karakter’ leidend zijn.


Cover: ‘Fort spion2’


Frank Buchner

Door Frank Buchner

Programmaleider Wederopbouw (VER)


Meest recent

Werkspoorkathedraal door Nadine van den Berg (bron: Ministerie VRO)

De hoopvolle slotsom van een ronde door Nederland: burgers doen ertoe bij ruimtelijke kwaliteit

Journalist Mark Hendriks en fotograaf Nadine van den Berg gingen in actuele projecten op zoek naar ruimtelijke kwaliteit. Ze delen hun belangrijkste bevindingen en wijzen op de cruciale rol van burgers.

Uitgelicht
Analyse

15 oktober 2025

Aeisso Boelman column cover door Esther Dijkstra (bron: Illustratie Esther Dijkstra, bewerkte foto Cleo Mulder)

Van speelgeld naar een noodzakelijke investeringsgolf

Columnist Aeisso Boelman maakt zich zorgen. Terwijl wij de woningbouw razendsnel op gang moeten krijgen, zit Nederland op slot door een verouderende mobiliteitsbasis, netcongestie en schaarse publieke middelen.

Opinie

14 oktober 2025

Nederlands landschap Nationaal Parklandschap de Drentsche Aa, provincie Drenthe door Rudmer Zwerver (bron: Shutterstock)

Een gebiedsbiografie moet zacht en hard tegelijk zijn

Gebiedsbiografieën helpen om het verleden van een gebied in kaart te brengen maar zijn ook behulpzaam om de toekomst mee uit te lijnen. Frank Strolenberg bracht ze systematisch in kaart.

Interview

14 oktober 2025

Uw gastbijdrage op GO.nu: Over gastbijdragen

Uw gastbijdrage op GO.nu

Wij staan open voor bijdragen uit wetenschap en praktijk. Wij moedigen auteurs aan hun kennis en ervaring te delen.

Over gastbijdragen
Uw project toevoegen: Ga naar de GO-Projectenkaart

Uw project toevoegen

Wilt u graag een gebiedsontwikkeling toevoegen aan de GO-projectenkaart? Vul dan via onderstaande link het formulier in.

Ga naar de GO-Projectenkaart
Uw organisatie bij de SKG: Ga naar de SKG-website

Uw organisatie bij de SKG

Uw organisatie aansluiten op het netwerk van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling? Neem dan contact op.

Ga naar de SKG-website
Uw bijeenkomst in de agenda: Neem contact op

Uw bijeenkomst in de agenda

U kunt uw gebiedsontwikkeling-gerelateerde evenement aankondigen via onze agenda door contact op te nemen met de redactie.

Neem contact op