Urbanisatie Stad door Christop00 (bron: Pixabay)

Europees onderzoek helpt NOVI betere keuzes te maken

9 februari 2021

3 minuten

Onderzoek 250 voetbalvelden grond die dagelijks veranderen in stedelijk gebied. Dit is geen voorspelling of toekomstbeeld, maar de praktijk in Europa. Om te achterhalen welk effect beleid daarop heeft, onderzocht het SUPER-project 200 maatregelen. Het Planbureau voor de Leefomgeving kijkt nu hoe bijvoorbeeld de Nationale Omgevingsvisie hiervan kan profiteren.

Sinds 2000 brengt het Sustainable Urbanization and land-use Practices in European Regions (SUPER)-project (onder leiding van het PBL en uitgevoerd binnen het Europees onderzoeksprogramma ESPON) de verandering in grondgebruik binnen Europa in kaart. De harde cijfers liegen niet. Dagelijks veranderen 250 voetbalvelden aan Europese grond in stedelijk gebied. Volgens de onderzoekers zijn niet alleen socio-economische ontwikkelingen (verstedelijking vindt bijvoorbeeld sneller plaats in economisch goede tijden of in landen die toetreden tot de EU) verantwoordelijk voor deze transformatie, maar ook het beleid van de verschillende overheden: van een ‘urbanization cap’ in de Spaanse kustgebieden tot de goedkeuring om de hoogte in te bouwen op Malta.

Mobiliteit of groen?

Het SUPER-project onderzocht van 200 beleidsmaatregelen hun effecten op verstedelijking om deze ontwikkeling in kaart te kunnen brengen en uitspraken te kunnen doen over de toekomst. Daarnaast voerden de onderzoekers 11 casestudies uit om de besluitvorming in de praktijk te doorgronden. Trekken de onderzoekers de conclusies door, dan ontstaan er drie verstedelijkingsscenario’s voor 2050 (compact, polycentrisch en diffuus), inclusief hun effecten, zoals de verschillende gebieden die voor de verstedelijking moeten worden opgeofferd.

De drie scenario’s bevatten volgens het PBL "een verhaallijn die uitlegt hoe dezelfde drijvende krachten (demografie, economie, klimaatverandering) op verschillende manieren geïnterpreteerd worden, met een pakket aan bijpassende beleidsmaatregelen tot gevolg". Concreet betekent dat laatste het antwoord op vragen als: welke locaties zijn geschikter om woningen en banen te huisvesten? Wat is belangrijker: mobiliteit of groene infrastructuur? En is het wenselijk om aan de randen van grote en middelgrote steden te bouwen?

Tegengestelde resultaten

Meer regie op verstedelijking nemen is ook een van de vier prioriteiten in de uitvoering van de Nationale Omgevingsvisie. Maar hoewel de NOVI oproept om woningen op geschikte locaties te bouwen, laten de criteria hiervoor veel ruimte voor interpretatie, aldus het Planbureau voor de Leefomgeving. De NOVI geeft bijvoorbeeld geen duidelijke antwoorden op de vragen die de drie scenario's oproepen, zeggen zij. “Een breder debat over de voor- en nadelen van deze scenario’s kan besluitvorming over geschikte locaties aanscherpen en ondersteunen. Het SUPER-project biedt verdere ondersteuning in de vorm van een duurzaamheidsafwegingskader op economisch, ecologisch en sociaal vlak.”

Maar, zegt het PBL, het blijft voor nu ook wel bij zo'n kader. “De scores van meerdere indicatoren zijn genuanceerd: soms is ook in de wetenschappelijke literatuur nog onduidelijkheid, gebrek aan overeenstemming of zijn er zelfs tegengestelde resultaten - afhankelijk van de context. Nederlandse beleidsmakers hebben daarom een uitgebreidere analyse nodig dan wat het SUPER-project kan bieden.” PBL raadt daarom aan om - naast het afwegingskader - "de specifieke ruimtelijke, administratieve en beleidsaspecten van de Nederlandse situatie" mee te nemen in de scenario-ontwikkeling.

Implementatie nadert

Het PBL werkt aan deze Nederlandse vertaling onder de werknaam ‘Grote opgaven in een beperkte ruimte’, inclusief drie scenario’s (dichtbij, verbonden en ruim). Volgens de onderzoekers kan het Europese voorwerk zo meer op de Nederlandse situatie worden toegepast. Zo kunnen zij in het ene scenario ontwikkeling concentreren in bestaand bebouwd gebied, en in een ander scenario nabij OV-knooppunten. “Daarnaast maakt de Nederlandse studie gebruik van fijnmazigere data, uitgebreide informatie over huidige beleidsrestricties, aankomende plannen en preciezere demografische ontwikkelingen.”

Hiermee hoopt het PBL Nederlandse beleidsmakers een stevigere en betrouwbaardere basis te geven om de gevolgen van beleidskeuzes (bijvoorbeeld rondom de NOVI) uit te denken. “De belangrijkste details over waar en hoe ontwikkeling precies plaats zou moeten vinden ontbreken en wordt er niet of nauwelijks gerept over afruilen. Het SUPER-project verkende sommige van deze trade-offs met betrekking tot locatie en duurzaamheidsaspecten en de lopende PBL-studie verdiept dit nog verder. Het is te hopen dat de verstedelijkingsvoorkeuren van de NOVI, mede op basis van PBL-kennis, duidelijker zullen worden nu de implementatie nadert.”

Lees de volledige resultaten van het onderzoek op de website van ESPON.


Cover: ‘Urbanisatie Stad’ door Christop00 (bron: Pixabay)


Jasper_monster_sandervanwettum door Sander van Wettum (bron: SKG)

Door Jasper Monster

Waarnemend hoofdredacteur Gebiedsontwikkeling.nu


Meest recent

Weegschaal PPS door Ineke Lammers (bron: Ineke Lammers)

Leren van 35 jaar PPS: balanceren tussen zekerheid en flexibiliteit

Paul van den Bragt en Reann Kersenhout leggen de lessen uit 35 jaar PPS naast elkaar. Welke regels zijn in de huidige complexe gebiedsontwikkelingspraktijk wél nodig, aan de hand van vier trends rondom de contracten tussen partijen.

Onderzoek

22 oktober 2025

Luchtfoto van Groningse wijk Vinkhuizen uit 2019 door Rudmer Zwerver (bron: Shutterstock)

Sociaal bouwmeester Ivan Nio pleit voor een andere blik op samen leven in de stad

De stad Groningen heeft een lange traditie in bouwkundige bouwmeesters. Sinds vorig jaar is daar een sociaal bouwmeester, die de stenen en mensen meer bij elkaar moet brengen. Ivan Nio vertelt over zijn eerste jaar in deze functie.

Uitgelicht
Interview

21 oktober 2025

Zwemmen in de Rotterdamse Rijnhaven door Jan de Groen (bron: Swimmable Cities)

De stad vernieuwen vanuit het water: zwemmen geeft vaart aan transitie en transformatie

Zwemmen in de stad kan werken als motor voor duurzame gebiedsontwikkeling. Maar het realiseren van de juiste voorzieningen vraagt wel lef van betrokkenen. Op bestuurlijk, organisatorisch en maatschappelijk vlak.

Onderzoek

21 oktober 2025

Uw gastbijdrage op GO.nu: Over gastbijdragen

Uw gastbijdrage op GO.nu

Wij staan open voor bijdragen uit wetenschap en praktijk. Wij moedigen auteurs aan hun kennis en ervaring te delen.

Over gastbijdragen
Uw project toevoegen: Ga naar de GO-Projectenkaart

Uw project toevoegen

Wilt u graag een gebiedsontwikkeling toevoegen aan de GO-projectenkaart? Vul dan via onderstaande link het formulier in.

Ga naar de GO-Projectenkaart
Uw organisatie bij de SKG: Ga naar de SKG-website

Uw organisatie bij de SKG

Uw organisatie aansluiten op het netwerk van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling? Neem dan contact op.

Ga naar de SKG-website
Uw bijeenkomst in de agenda: Neem contact op

Uw bijeenkomst in de agenda

U kunt uw gebiedsontwikkeling-gerelateerde evenement aankondigen via onze agenda door contact op te nemen met de redactie.

Neem contact op