Giftige wortels of insectenparadijzen, aan gebiedsontwikkelaars de keuze

Groen in de stad maakt mensen gelukkiger en verkoelt onze straten. En natuurlijk is groen niet alleen goed voor mensen, maar ook voor dieren: het helpt om de biodiversiteit te herstellen. Gemeenten en gebiedsontwikkelaars maken ook werk van ontwikkelen voor dieren door de aanplanting van bomen, tegelwipacties en de plaatsing van nestkasten. Ontwikkelaars zijn daarnaast de economische potentie van groen gaan inzien en gebruiken geplande bomenrijen en sedumdaken als uithangborden voor projecten.

Rijkdom aan soorten

Dat de stad werkelijk een bijdrage kan leveren aan de biodiversiteit, blijkt uit verschillende onderzoeken. Zo schreef de Universiteit Wageningen al in 1998 een uitgebreid rapport over de biodiversiteit van steden. Door specifieke (warmere) microklimaten is de stad voor overwinterende vogels en sommige planten gunstig. Bijzonder genoeg vinden we in de stad soorten die je vlakbij op het platteland niet (meer) vindt. Natuur& Milieu bevestigt dat de stad een plek voor soortenrijkdom kan zijn: in grote steden kunnen wel 10.000 soorten leven, staat in het rapport Bomen voor Biodiversiteit. In afvoerputjes groeien varens, op muren mossen en in bomen nestelen zich insecten.

Dat de soortenrijkdom in de stad hoog kan zijn, betekent niet dat aangeplant groen altijd een gunstig effect heeft. Het ene groen is het andere niet. En dat geldt zeker ook voor bomen, schrijft Natuur & Milieu in het rapport. Een boom kan een stad zijn voor bijen, mieren en kevers: in de zomereik kunnen tot 450 insectensoorten leven, schijft Natuur & Milieu. Anderzijds is de boom zelf ook onderdeel van de soortendiversiteit van een stad. Variatie aan bomen is daarbij gunstig, zowel wat betreft genen als soorten. Dat beschermt de bomenpopulatie tegen ziektes en schimmels; een park met alléén eiken is kwetsbaarder.

Giftige stoffen

Maar sommige bomen maken voor de biodiversiteit nauwelijks iets uit, schrijft Natuur & Milieu. Invasieve bomen (soorten die eigenlijk uit andere windstreken en klimaten komen) zijn voor lokale insecten niet altijd aantrekkelijk. De Hemelboom, afkomstig uit Azië, is zelfs slecht voor de biodiversiteit. In het rapport staat: “De hemelboom verspreidt zich snel via worteluitlopers en zaad en kan goed concurreren met inheemse bomen. Daarnaast bevat de boom giftige stoffen van natuurlijke oorsprong die de bodemkwaliteit kunnen aantasten en de groei van andere planten kunnen belemmeren.” Volgens Europese wetgeving is de boom zelfs verboden, toch staan er in Nederlands 7.000 Hemelbomen.

De Universiteit Wageningen werkte met Natuur & Milieu aan het rapport. In een begeleidende brief geeft Jelle Hiemstra, onderzoeker Bomen en Stedelijk gebied, drie aanvullende tips voor de bomenselectie. Een boom kan zowel nuttig zijn voor de biodiversiteit als andere functies vervullen, schrijft Hiemstra. Zijn eerste tip is dan ook: plant bomen die passen bij het (veranderende) klimaat van de plek en bedenk welke baten je van de boom verwacht. Gaat het puur om visueel groen of moet de boom ook verkoeling bieden?

Ten tweede is het goed erop te letten dat een boom voldoende wortelruimte heeft: de grootte van de kroon hangt samen met de ondergrondse groeiruimte. Vaak zal een boom ook vanwege ‘ecoysteemdiensten’ als verkoeling worden gepland, dan is een grote kroon van belang. De derde tip van de onderzoeker gaat over de variatie. Als het goed is, volgt variatie al deels uit de eerste twee tips. Daarnaast krijgen zoals gezegd ziekten als de essentaksterfte, iepenziekte en de kastanjebloedingsziekte minder kans. Dat scheelt mogelijk ook kosten.

Zwarte lijst

Niet elke uitheemse boom is overigens een invasieve soort, benadrukt Natuur & Milieu. Sommige van deze bomen zullen we vanwege het veranderende klimaat zelfs hard nodig hebben: in de steeds warmer wordende steden hebben bomen afkomstig uit andere klimaatzones meer overlevingskans. Zolang ze maar niet de inheemse bomen verdringen. Een groene lijst met ‘goede’ bomen en zwarte lijst (met daarop bomen die je beter niet in Nederland kunt aanplanten) moet duidelijkheid bieden. Natuur & Milieu hoopt dat gemeenten “nog eens goed kijken naar hun bomenbeleid en voor de échte biodiversiteitsboosters gaan.”