Nieuwe energie leiden -> Sander van Wettum

Hoofdrol voor bewoners bij herontwikkeling Energiepark Leiden

26 juni 2020

7 minuten

Casus De komende zes maanden mag het burgerinitiatief Nieuw Leids Bolwerk, samen met marktpartijen BPD, Steenvlinder en MeyerBergman Erfgoed Groep, de haalbaarheid van de gebiedsontwikkeling Energiepark onderzoeken. Het voormalige actiecomité, opgericht uit verzet tegen een eerder plan, won het vertrouwen van gemeente en ontwikkelaars en zit nu als gelijkwaardige partij aan tafel.

Het verhaal van gebiedsontwikkeling Energiepark in Leiden begint eind 2017, als de MeyerBergman Erfgoed Groep (MBE Groep) door de toenmalige wethouder gevraagd wordt om een plan te maken voor dit gebied. Omwonenden zijn kritisch op het daaruitvolgende plan voor een evenemententerrein, want zij vrezen geluidsoverlast en parkeerproblemen. Rutger Engelhard en Diana Burton wonen vlak bij het Energiepark en verenigen zich met anderen in het actiecomité ‘Stop de plannen van de MBE Groep’. Aletta van ’t Hoog, een bewoner die zich later aansluit: “Als omwonenden vonden wij dat er nonchalant werd omgegaan met onze bezwaren tegen de plannen die voor ons gevoel uit de hoge hoed kwamen.” Het college kiest eieren voor zijn geld en besluit de plannen over de verkiezingen van maart 2018 heen te tillen.

Alternatief plan

Onder de nieuwe naam ‘Nieuw Leids Bolwerk’ (NLB) nemen de actievoerders het heft in eigen hand. Ze maken een alternatief plan en huren een bevriende architect en econoom in om het te visualiseren en door te rekenen. Via crowdfunding onder omwonenden halen ze het hiervoor benodigde geld op. NLB-voorzitter Rutger Engelhard: “Ik ben oud-wethouder Robert Strijk nog steeds dankbaar dat hij ons plan in ontvangst nam, want daarom moest de gemeente er iets mee.”

Het nieuwe college, dat begin 2018 aantreedt, besluit af te zien van de bestaande plannen en een participatietraject op te zetten voor een herontwikkeling van het hele gebied. NLB ruikt zijn kans en formeert themagroepen om zijn plan verder uit te werken. De harde kern bestaat uit gepensioneerden met veel vrije tijd, maar zij lopen tegen hun beperkingen aan. Engelhard: “We misten de nodige kennis en financiën.”

Daarom gaat het bewonersinitiatief op zoek naar professionele ondersteuning. Via de bevriende architect komen de initiatiefnemers in contact met gebiedsontwikkelaar BPD en Steenvlinder, gespecialiseerd in zelfbouwprojecten. Beide ontwikkelaars reageren enthousiast. Nooit eerder werden ze door bewoners uitgenodigd voor de herontwikkeling van een heel gebied. Patrick Joosen, Directeur Regio Zuid-West van BPD: “Vaak treffen wij de bewoners pas laat in het proces, voelen zij zich gepasseerd en keren zich tegen de plannen. Maar in dit geval troffen we een groep die durft mee te denken over hoe het anders kan. De uitnodiging kwam op een goed moment. We waren al op zoek naar nieuwe binnenstedelijke bouwlocaties en Leiden staat als woonstad hoog aangeschreven.”

Hans Sparreboom, directeur van Steenvlinder: “Ons bedrijf faciliteert particulieren die zoveel mogelijk zelf willen doen, maar we hebben dat nooit eerder op deze schaal gedaan.” Hij heeft veel bewondering voor de vrijwilligers van NLB: “Ze weten goed waarover ze het hebben. Misschien helpt het dat ze uit een wijk met veel intellectuelen komen, maar ik ben ervan overtuigd dat dit overal kan. Ik geloof in de kracht van de samenleving.”

Muis tegenover olifant

Engelhard en Van ’t Hoog zijn blij met de klik, maar voelen zich niettemin als een ‘muis tegenover een olifant’ in de wereld van de gebiedsontwikkeling. Om zich te verzekeren van draagvlak in de stad, organiseert NLB samen met de wijkvereniging tien huiskamergesprekken met in totaal zestig deelnemers. De gemeente start daarna een participatietraject met een stadsenquête en bewonersbijeenkomsten. NLB, BPD en Steenvlinder volgen dit traject op afstand.

Wel analyseert NLB de uitkomsten en formuleert daarmee normen om de gebiedsvisie te toetsen die de gemeente voorbereidt. Ook verwerken NLB, BPD en Steenvlinder de normen in een eigen gebiedsconcept, waarmee ze de gemeente een slag voor zijn. Ze zien de nieuwe Energiebuurt als een park met een unieke mix van wonen, werken, openbaar groen en cultuur. Gebouwen kunnen van functie wisselen om toekomstige veranderingen op te vangen. Voorzieningen moeten de buurt energiezuinig, circulair, biodivers en klimaatadaptief maken. Ze willen het gebied verbinden met de binnenstad en daarmee een ontmoetingsplek creëren voor bewoners, bezoekers en passanten. En: er komen geen grootschalige evenementen. Het concept wordt ondersteund door een petitie, ondertekend door 551 Leidse burgers. In de gebiedsvisie die de gemeente kort daarna presenteert, zijn de hoofdlijnen van het gebiedsconcept van de NLB en de twee marktpartijen te herkennen.

Voor de gemeente is het uniek wat er gebeurt. “Nooit eerder hadden we zo’n breed burgerinitiatief voor zo’n omvangrijke gebiedsontwikkeling”, zegt projectleider Simone Eefting. “Tot nu toe ging burgerparticipatie niet verder dan dat belanghebbenden plannen maakten binnen de participatiekaders die de gemeente stelde. Laat staan dat een groep burgers zelf marktpartijen selecteert voor de ontwikkeling van een heel gebied.”

Deal met voormalige tegenstander

Toch zit het de gemeente niet lekker hoe de MBE Groep op een zijspoor is beland, gezien de ervaring van deze partij met culturele exploitatie van erfgoed. NLB-voorzitter Engelhard krijgt het signaal dat hij het misschien nog eens moet proberen met zijn voormalige tegenstander. Maya Meijer van de MBE Groep belt hem vervolgens en laat tot diens verrassing weten helemaal achter het gebiedsconcept te staan. Ook BPD en Steenvlinder willen de erfgoedspecialist er graag bij hebben. De deal is dan snel gemaakt. Gezamenlijk doen NLB en het consortium van drie marktpartijen de gemeente tien beloften in de geest van het eerder gepresenteerde gebiedsconcept.

Meijer is dolblij dat ze weer mag meedoen. “Het is een waanzinnig mooie plek met veel cultureel erfgoed. De vorige wethouder had ons gevraagd of we er een bruisende bestemming voor konden bedenken, een culturele hotspot, een soort Westergasfabriek. Het is nooit onze bedoeling geweest dat concept integraal over te nemen en zeker niet op die schaal. De bewoners dachten kennelijk dat wij er concerten van de Rolling Stones wilden organiseren. Er was veel miscommunicatie en zij hadden de media op hun hand.”

Voor veel bewoners die zich eerder tegen de plannen van de MBE Groep verzetten, is het even slikken dat deze partij via een achterdeur weer binnenkomt. Maar tijdens een bewonersbijeenkomst begin dit jaar steelt Meijer de show. “Ik heb toen het rare beeld kunnen wegnemen dat sommige mensen hebben over een ontwikkelaar. Alsof dat allemaal enge mannen zijn met grote sigaren.”

Maar ze steekt de hand ook in eigen boezem: “Ik heb ervan geleerd dat je beter eerst kunt vragen wat bewoners willen voordat je met een plan komt.” BPD-directeur Joosen valt haar bij: “Dat er al een plan ligt van bewoners, is alleen maar meegenomen. Dan kun je op basis van de inhoud verder praten over welk eindbeeld ieder voor ogen staat. Dan sta je niet tegenover, maar naast elkaar.” De BPD-directeur omschrijft de ontstane samenwerking als een driehoeksverhouding tussen gemeente, bewoners en het consortium van de drie ontwikkelaars. De gemeente stelt de kaders, de bewoners zorgen voor ideeën met draagvlak en de ontwikkelaars werken de plannen technisch, stedenbouwkundig en financieel verder uit.

Driehoeksverhouding

De partijen krijgen een half jaar voor een haalbaarheidsonderzoek. Dit gebeurt aan de hand van zogeheten kavelpaspoorten voor de locaties en functies binnen het gebied. Het NLB is geen risicodragende partij, maar krijgt van de gemeente faciliteiten om de participatie van omwonenden en belanghebbenden te begeleiden. Allereerst door het beheren van informatiekanalen, zoals website, nieuwsbrieven en het organiseren van (online en offline) publieksbijeenkomsten. Verder zet het een gebiedsraad, adviestafels en werkgroepen op. Gemeente, consortium en NLB hebben verder een stuurgroep en driehoeksoverleg in het leven geroepen waarin de drie gremia regelmatig overleggen. “Ik heb niet eerder meegemaakt dat bewoners zo’n prominente plek innemen en directe invloed uitoefenen tijdens het proces”, zegt Sparreboom van Steenvlinder.

Komend half jaar moet blijken of het samenwerkingsverband van bewoners en marktpartijen in staat is een plan met voldoende draagvlak op te stellen. Daarna heeft de gemeenteraad het laatste woord. Wat ook de uitkomst mag zijn, verantwoordelijk wethouder Spijker vindt participatie bij de planvorming zeer belangrijk. “Niet voor niets luidt het motto van ons college ‘Samen maken we de stad’. Ik heb er dan ook bewondering voor dat het NLB zich heeft ontwikkeld van actiecomité tot een partij die een verbindende rol speelt en andere partijen enthousiasmeert. Dat maakt het initiatief exclusief en bijzonder.”


Cover: Sander van Wettum

Van plan naar project

Er vallen voor de gebiedsontwikkeling Energiepark nog de nodige noten te kraken. Zo eist de gemeente dat er betaalbare woningen moeten komen in het gebied, waaronder een compensatie voor sociale woningen die in de binnenstad moeten wijken voor de Humanities Campus van de Leidse universiteit. Tegelijkertijd is de ruimte voor woningbouw beperkt, omdat de gemeente geen hoogbouw wil en een groot deel van het gebied groen wil houden. Dat maakt het lastig welk plan dan ook financieel rond te krijgen.

Daar komt bij dat de gemeenteraad een motie heeft aangenomen om het Stadsbouwhuis – waar tot voor kort gemeentelijke diensten waren gevestigd – een monumentale status te geven. Wethouder Spijker wil in overleg met partijen rond de zomer een besluit nemen.

En dan zijn er nog de beoogde verplaatsing van de daklozenopvang naar een andere plek binnen het gebied en de energiecentrale die nog minimaal zes jaar langer openblijft. Met zijn tachtig meter hoge schoorsteen steekt deze als een soort kathedraal boven alle gebouwen uit.


Cover: ‘Nieuwe energie leiden -> Sander van Wettum’


simon kooistra pp

Door Simon Kooistra

Freelance journalist


Meest recent

Gonny Doornbos (midden) neemt de SKG Publieksprijs 2024 in ontvangst door Sander van Wettum (bron: SKG)

World Food Center wint de SKG Publieksprijs 2024

Met ruim een derde van de 1300 uitgebrachte stemmen is World Food Center de winnaar van de SKG Publieksprijs 2024. Dit werd vandaag tijdens het SKG Jaarcongres in Amersfoort bekendgemaakt.

Uitgelicht
SKG Nieuws

28 maart 2024

Weekoverzicht - Dit was de week van leren door Gebiedsontwikkeling.nu (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

Dit was de week van leren

Deze week ging het op Gebiedsontwikkeling.nu over leren. Leren van de complexe gebiedsontwikkeling Feyenoord City, van dertig jaar flexibel ontwikkelen in Terneuzen en van grondbeleid in het buitenland.

Weekoverzicht

28 maart 2024

Irishof door AM Gebiedsontwikkeling (bron: AM Gebiedsontwikkeling)

Ontwikkelen voor ouderen met een zwaardere zorgvraag, zo doet AM dat

Een gebiedsontwikkelaar die een verzorgingshuis-nieuwe-stijl in de markt zet, voor ouderen die meer zorg nodig hebben. AM geeft vorm aan het concept ‘Let’s Live’, ontwikkelaar Anneke Speelman licht toe.

Interview

28 maart 2024