De sleutel tot succes van duurzame energie? "Maak geen trucje van participatie"

De samenwerkende Natuur en Milieufederaties maakten een analyse van vier windenergieprojecten in Groningen, Drenthe, Flevoland en Noord-Brabant. De hoofdvraag was welke factoren bijdragen aan succes van een project en welke juist niet. De conclusies en belangrijkste lessen zijn terechtgekomen in de Green Deal, en als voortvloeisel daarvan in de handreiking voor gemeenten: ‘Wind- en zonneparken realiseren samen met inwoners’. Benschop: "Het is van groot belang om de omgeving écht bij projecten te betrekken. Maak geen trucje van participatie, maar ga oprecht in gesprek met elkaar."

In de handreiking staan handvatten voor hoe gemeenten het participatieproces het beste kunnen inrichten. "Dat proces kun je niet helemaal overlaten aan ontwikkelaars", stelt Benschop. "Die zeggen vaak wel in gesprek te gaan met de omgeving, maar hebben dan bijvoorbeeld al een locatie voor het project bepaald omdat ze een boer hebben gevonden die zijn grond graag inzet voor het project. Ontwikkelaars hebben hiermee een verkeerde uitgangspositie omdat de omgeving niet een proces heeft doorlopen dat tot de best geschikte locaties leidt. Dat kan tot weerstand leiden." De handreiking pleit er daarom voor dat overheden de regie van de participatie van de omgeving in handen nemen, zeker in de fase dat er nog kaders, randvoorwaarden en (zoek)locaties voor duurzame energie moeten worden vastgesteld.

Veel discussie

Volgens Benschop zou elk participatieproces moeten beginnen met het vaststellen van de kaders en randvoorwaarden van waaruit de partijen aan duurzame energieprojecten werken. Dan gaat het bijvoorbeeld over ecologische inpassing en wie het zonne- of windproject in eigendom krijgt.

De Natuur en Milieufederaties hebben in het Klimaatakkoord gepleit voor minimaal 50 procent lokaal eigendom bij duurzame energieprojecten. Benschop: "Dat is er in gekomen, maar het is niet duidelijk omschreven wat precies onder lokaal eigendom wordt verstaan. Is het voldoende als één boer de helft in handen heeft? Of moet er bijvoorbeeld een bepaald percentage van de omwonenden eigenaar zijn? En hoe kunnen mensen met een kleine beurs profiteren? Daar is veel discussie over. Daarom hebben we in de handreiking een aantal aandachtspunten benoemd voor hoe je in gesprek gaat over lokaal eigendom."

Het is ook belangrijk om al vroeg afspraken te maken over hoe de omgeving kan profiteren van het project, weet Benschop. "Tegelijkertijd moet het niet zo zijn dat de omwonenden zich door aangeboden financieel voordeel omgekocht voelen en daardoor maar moeten slikken dat het project er komt. Maar het draagvlak wordt wel groter als de omgeving een deel van de opbrengst van een project krijgt om bijvoorbeeld een glasvezelnetwerk aan te leggen of het buurthuis op te knappen."

Zorgen uiten

De uitkomsten van gesprekken over kaders en randvoorwaarden van duurzame energieprojecten zijn nooit hetzelfde, benadrukt Benschop. "Het blijft maatwerk." Pas na het vaststellen hiervan is het tijd voor de partijen om het bijvoorbeeld over de locatiekeuze of het soort energie te hebben, schrijft de handreiking voor.

Het door de Natuur en Milieufederaties opgestelde document krijgt elk jaar een update en staat daarnaast vol met best practices. Benschop: "Wees bijvoorbeeld ook niet bang om criticasters in het proces te betrekken. Juist die mensen weten waar de pijn zit en hoe dat opgelost kan worden. Het is ook belangrijk om omwonenden te vertellen dat je tegenstander van het project mag blijven. Het uiten van zorgen helpt om het plan ten gunste van de omgeving aan te passen."

Over de Green Deal overheerst bij Benschop trots. "Je kunt zeggen dat de Green Deal een papieren tijger is, maar er staan concrete afspraken en toezeggingen in van allerlei partijen. Er is dus niet alleen veel met elkaar gesproken, de aangesloten partijen gaan nu ook echt op een andere manier werken. Dat zal uiteindelijk veel goed doen."