Streep door bouwvrijstelling, grote gevolgen voor gebiedsontwikkelingen verwacht

De uitspraak van de Raad van State is duidelijk. De bouwvrijstelling, die sinds 1 juli 2021 bestond, voldoet niet aan het Europese natuurbeschermingsrecht en mag daarom niet meer gebruikt worden bij bouwprojecten. De bedoeling van het instrument was dat bij de realisatie voor een project of (gebieds)ontwikkeling geen rekening gehouden hoefde te worden met de stikstofuitstoot tijdens de bouw. Zo kon de impasse worden doorbroken die in 2019 was ontstaan omdat er geen extra stikstof mocht neerkomen in Natura 2000-gebieden. De vrijstelling maakte het eenvoudiger om vergunningen voor bouw- en infrastructurele projecten aan te vragen.

Negatieve gevolgen

Destijds was het idee dat de bouwvrijstelling niet tot extra aantasting van bijvoorbeeld de Natura 2000-gebieden zou zorgen. Een ‘robuust en effectief pakket aan maatregelen’ zou er namelijk op een hoger schaalniveau voor zorgen dat de eventuele negatieve gevolgen van de vrijstelling zouden wegvallen. Maar voor die redenering steekt de Raad van State nu een stokje, op basis van Europese rechtspraak.

Uit die rechtspraak blijkt bijvoorbeeld dat deze onderbouwing alleen gebruikt mag worden als de andere maatregelen al zijn uitgevoerd en vaststaan. Ook moet zeker zijn dat een individueel natuurgebied geen schade oploopt. En daar is in veel gevallen geen sprake van, constateert de Raad van State. Het overgrote deel van de maatregelen is nog niet uitgevoerd en de gevolgen voor individuele natuurgebieden zijn moeilijk vast te stellen.

Veel vertraging

De gevolgen van de uitspraak zijn niet alleen groot voor het Porthos-project, de directe aanleiding voor de Raad van State om een uitspraak te doen over dit onderwerp. Op zich stelt de Raad zelf dat “de uitspraak niet betekent dat er nu een algehele bouwstop geldt. Net als in de situatie vóórdat de bouwvrijstelling werd ingevoerd, blijft het mogelijk om per project onderzoek te doen naar de mogelijke gevolgen van de uitstoot van stikstof. Daarnaast kan voor projecten van groot openbaar belang toestemming worden gegeven als daarvoor geen alternatieven zijn en de natuurschade gecompenseerd wordt.”

Maar in de praktijk is de verwachting dat de uitspraak vooral voor veel vertraging, onzekerheid en uitstel van toekomstige bouw- en infraprojecten zal zorgen. NEPROM (de vereniging van Nederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen) stelt in een persbericht dat de woningbouw opnieuw ernstige vertraging zal oplopen. “De uitspraak is geen juridische verrassing”, zegt directeur Jan Fokkema. “Maar de woningbouwsector wordt nu opnieuw keihard met de consequenties geconfronteerd. Als gevolg van de stikstofproblematiek raken de gezamenlijke woningbouwambities van markt en overheid steeds verder uit beeld. Woningzoekenden zijn de dupe, met alle ellende van dien.”

Geitenpaadjes

Deze uitspraak van de Raad van State is niet het eerste gerechtelijke besluit dat voor stikstof-onzekerheid in gebiedsontwikkelingsland zorgt. Lagere rechters besloten eerder dit jaar in verschillende uitspraken al dat de verschillende ‘geitenpaadjes’, zoals emeritus-hoogleraar Friso de Zeeuw de tactiek van de overheid al eerder omschreef, in de praktijk misschien werken. In de rechtbank blijven ze echter niet overeind.

Dodelijk voor gebiedsontwikkelingen

“De onzekerheid is killing voor gebiedsontwikkelingen”, zo voorspelde De Zeeuw destijds al. “Gebiedsontwikkelaars zijn de wanhoop nabij en zijn hun leven niet zeker in de stikstof-gevarenzone. Al het draagvlak valt weg.” NEPROM deelde de zorgen van De Zeeuw destijds ook al en stuurde een brief naar ministers De Jonge en Van der Wal. De koepel van ontwikkelaars zag toen al dat “de gedeelde ambitie van markt en overheid om de productie te verhogen naar 100.000 nieuwe woningen verder weg ligt dan ooit.”