Het is tijd voor nieuwe winst

Naast de klimaatcrisis zitten we nu midden in de coronacrisis. Hierbij zien we de spanning die mondiale trends zoals de rivaliteit tussen grootmachten, nationalisme en de-globalisering opleveren. In een aantal landen wordt in deze context steeds vaker gesproken over onze houding ten opzichte van het kapitalistische systeem, gericht op het maken van winst.

Peter Bakker, bestuursvoorzitter van de World Business Council for Sustainable Development, pleitte eind maart in het FD voor het optimaliseren van het evenwicht tussen financieel, sociaal en milieukapitaal. Een aanpak die aansluit bij gebiedsontwikkeling, waar we al langer de invalshoeken People, Planet en Profit als uitgangspunt nemen voor financiële en maatschappelijke waardecreatie.

People

Tegen deze achtergrond kijk ik naar actuele vragen vanuit de drie P’s. Als eerste de invalshoek People. Op Europees niveau wijst men er terecht op dat de crisis niet alleen economisch moet worden bekeken, maar juist ook sociaal. Denk aan de zorg, het onderwijs en de culturele voorzieningen die op dit moment onmisbaar zijn. Relevante functies bij gebiedsontwikkeling vanuit het sociale perspectief zijn - naast de genoemde sectoren - de woning-, retail- en horecamarkt.

De huidige nieuwbouwwoningen blijken te duur voor veel van de woningzoekenden. De coronacrisis versterkt dit alleen maar door de stijgende werkloosheid. Relevante vragen zijn dan: wat zijn de knoppen om tot de realisatie van betaalbare woningen te komen? Van welke recente en eerdere projecten kunnen we hiervoor iets leren?

Kijken we naar de retailmarkt, dan is het op dit moment vervreemdend om de lege winkelstraten te zien. De effecten van de coronapandemie op dit segment zijn pijnlijk zichtbaar in de winkelstraten en in de gesloten restaurants en cafés. De verwachting is dat we hier te maken krijgen met een groot aantal faillissementen. Hiermee staat de kwaliteit van de openbare ruimte onder druk. En met de huidige crisis zien we ook een snelle stijging van digitale inkopen, wat ook zijn effect heeft op het programma in de winkelstraten. Belangrijke vragen hierbij: welke ontwikkelingen zijn blijvend en hoe houden we onze binnensteden qua functies en openbare ruimte aantrekkelijk?

Planet

Dan de invalshoek van Planet. Als gevolg van de crisis heeft het kabinet de inwerkingtreding van de Omgevingswet uitgesteld, net als eerder de Klimaatplannen. Het is onduidelijk wanneer de Omgevingswet in werking treedt en ook hoe het kabinet het verminderen van de CO2-uitstoot oppakt na de crisis. Hoe kan gebiedsontwikkeling, wetend van het uitstel van wetten, toch nu al bijdragen aan de energietransitie en klimaatadaptatie?

Met de Regionale Energiestrategieën (RES) worden de eerste stappen gezet. Deze leveren inzicht in de regionale opgaven en benodigde (nieuwe) energienetwerken. Relevante vragen hierbij: welke keuzes zijn nationaal noodzakelijk en hoe kan gebiedsontwikkeling, ondanks uitstel van de wetten, hieraan bij blijven dragen? Hetzelfde geldt voor klimaatvraagstukken. Zo moeten we onze dijken en watersystemen versterken om Nederland veilig en leefbaar te houden. Hoe vertalen we dit in klimaatadaptieve wijken?

Profit

Tot slot de invalshoek Profit. Corona mag dan wel geen economische crisis zijn, het virus heeft wel grote economische gevolgen. De economie staat mondiaal en lokaal zo goed als stil. Een belangrijke kwaliteit van gebiedsontwikkeling is dat door de verbindende kracht van verschillende functies op gebiedsniveau, financieel, sociaal en milieukapitaal kan worden samengebracht en geoptimaliseerd.

De Regionale Investeringsagenda’s (RIA’s) waar door de NOVI-alliantie aan gewerkt wordt, is hiervoor een mooi voorbeeld. Welke lessen brengen deze agenda’s naar voren? En wat kunnen we leren van wijken die tijdens de vorige crisis zijn gerealiseerd? Neem het project Rijswijk-Buiten. Deze wijk kwam in de jaren van de kredietcrisis tot stand, met aandacht voor het klimaat en met betaalbare gasvrije woningen in diverse segmenten. Wat is nodig om dit soort duurzame wijken economisch haalbaar te houden? Is een grotere grondexploitatie daarvoor een geschikt instrument, zoals BPD-ceo Walter de Boer die eind maart noemde?

Nu met corona de nood hoog is, blijkt dat de Rijksoverheid besluiten helder en snel kan nemen. Laat het Rijk dit de komende jaren ook voor de diverse grote ruimtelijke vraagstukken doen, met als kernvraag in welke regio’s steun vanuit het Rijk het hardst nodig is en welke criteria hiervoor worden gebruikt. Dat schept naast investeringsruimte duidelijkheid en vertrouwen voor een gezamenlijke aanpak.

De crisis is hierbij een les, want het leert ons wat waardevol is. Kijk breder dan alleen financieel kapitaal, het is tijd voor nieuwe winst. Gezondheid en zorg staan in deze crisis met stip op één, maar ook de rol van digitale innovatie, zoals in het onderwijs, en het belang van onze cultuurwereld. Laten we voor gebiedsontwikkeling deze bril ook opzetten: wat vinden we nationaal, regionaal en op gebiedsniveau waardevol?

Cover: Illustratie door Ineke Lammers