Onderzoek Met de komst van de Omgevingswet is bewonersparticipatie belangrijker dan ooit. In de praktijk blijkt echter dat gemeenten moeite hebben om dit proces goed vorm te geven, terwijl bewoners het gevoel hebben dat hun stem onvoldoende wordt gehoord. De Nationale Buurkracht Monitor laat dit jaar dan ook opnieuw zien dat de samenwerking tussen gemeenten en buurtinitiatieven onder druk staat.
Als zelfstandige stichting brengt Buurkracht dit jaar voor de derde keer de Nationale Buurkracht Monitor uit. De conclusie van de monitor van dit jaar is een zorgelijke: “Gemeenten verliezen grip op bewonersparticipatie. Plannen stapelen zich op, maar het draagvlak brokkelt af.” Gemeenten richten zich vooral op beleidsvorming en zijn druk met een stortvloed aan plannen en nieuwe wetgeving, terwijl bewoners juist direct aan de slag willen. De twee partijen erkennen dat ze elkaar nodig hebben, maar in de praktijk blijft de samenwerking stroef, blijkt uit de monitor. “Het onderling vertrouwen neemt af, de samenwerking krijgt lagere scores dan vorig jaar en bij de aanpak van de klimaatdoelstellingen voor 2030 werken gemeenten en bewonersinitiatieven grotendeels langs elkaar heen.”
Onderling vertrouwen gedaald
Uit de monitor blijkt dat de algemene waardering van beide kanten voor de samenwerking is gedaald van een 6,4 naar een 6,1. Gemeenten gaven zichzelf in de monitor van vorig jaar nog een iets hoger cijfer dan bewoners, maar nu scoren beide groepen even laag. Alle onderliggende aspecten van de samenwerking scoren eveneens lager dan vorig jaar. Bewoners beoordelen bijna alle onderdelen met een onvoldoende. Opvallend is ook dat onderling vertrouwen is nog verder gedaald. Voor het eerst geven ook gemeenten zichzelf een onvoldoende (een 5,2). Volgens de onderzoekers van Buurkracht missen bewoners daadkracht bij de gemeente, voelen zij zich niet gehoord en ervaren zij het contact dat er wel is als “afstandelijk en transactioneel. Ze ontvangen de gemeentelijke steun vaak pas laat in het proces – te laat om écht verschil te maken.”
Buurkracht stelde naar aanleiding van de resultaten twee vragen: wat zijn de oorzaken van deze kloof en hoe lossen we dit samen op? Een van de knelpunten is volgens de stichting dat gemeenten vaak beperkt flexibel met budgetten kunnen omgaan, terwijl bewonersinitiatieven juist gebaat zijn bij een tijdige en gerichte ondersteuning om impact te maken. Daarnaast speelt de interne organisatie een rol: ambtenaren hebben niet altijd de ruimte of tijd om zich met bewoners te verbinden. Om dit te verbeteren, is een cultuurverandering nodig waarin ambtenaren ook letterlijk en figuurlijk naar buiten mogen. “Bewonersinitiatieven verdienen een structurele plek in gemeentelijk beleid – niet als incidentele partner, maar als volwaardige speler in de uitvoering.”
Bordspel
Dat het ook anders kan, blijkt uit verschillende succesvolle praktijkvoorbeelden die Buurkracht heeft opgehaald. In het Zuid-Hollandse Bleskensgraaf richtten bewoners in 2022 – met hulp van de stichting – een dorpsteam op. Met steun van de gemeente werkten ze aan plannen voor biogas, energieopslag en een energieneutraal bedrijventerrein. Vertrouwen stond centraal. Inmiddels is het dorpsteam uitgegroeid tot energiecoöperatie ‘Bles2032’. En in Vijfhuizen (Noord-Holland) ontstonden drie buurtteams rond verschillende thema’s zoals groene daken, warmtepompen en zonne-energie. Ze organiseerden niet alleen acties, maar ontwikkelden zelfs een bordspel om bewustwording te vergroten. Het resultaat: meer betrokkenheid, energie én concrete stappen richting verduurzaming.
‘Kleine Nederlandse rivier de Graafstroom nabij het dorp Bleskensgraaf’ door Ruud Morijn Photographer (bron: Shutterstock)
Alle moeizame conclusies ten spijt biedt de monitor uiteindelijk ook nog een positieve kijk op de toekomst. Er zijn volgens de onderzoekers namelijk nog volop kansen om de samenwerking te verbeteren. Bewoners geven in hun antwoorden aan wat volgens hen wél werkt: een gemeente die het gesprek actief aangaat, duidelijke kaders schetst én concrete ondersteuning biedt. Een goede samenwerking gaat dus niet alleen om beleid, maar ook om de organisatie. Voor gemeenten is het van belang om te beseffen dat bewonersinitiatieven niet alleen een ‘partij aan de zijlijn’ vormen, maar een essentiële schaken in de uitvoering van beleid.
Samenwerking als film
Roel Woudstra (directeur Buurkracht) vat het in het voorwoord van de monitor als volgt samen: “Start gewoon, ga het gesprek aan en durf fouten te maken. De kracht van de buurt is er al – zie haar, hoor haar, en werk ermee samen. Zie het als een film. De gemeente is de regisseur. Ze heeft een visie voor de buurt en bepaalt de grote lijnen van het verhaal. De gemeente faciliteert, stelt kaders en zorgt voor de middelen om de productie mogelijk te maken. Maar een film maak je niet alleen. De bewoners zijn de scenarioschrijvers en de hoofdrolspelers. Zij brengen het verhaal tot leven, geven het kleur en betekenis. En achter de schermen zorgen wij ervoor dat alles soepel verloopt.”
De Nationale Buurkracht Monitor is hier te lezen.
Cover: ‘Bewonersavond in Nieuw-West’ door Jeroen Mirck (bron: Flickr) onder CC BY-NC 2.0, uitsnede van origineel
Door Ineke Lammers
Impactmanager bij Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling
