Venray verkiest brede welvaart boven eindeloze economische groei

De gemeente Venray heeft een diverse economie, met logistiek, zorg en industrie en een sterke landbouwsector in het buitengebied. Het werkloosheidspercentage van 3,3 procent ligt onder het landelijke gemiddelde (3,8). Economisch gaat het Venray voor de wind, toch is er ook een keerzijde aan deze economische groei: de komst van grote distributiecentra dreigt het landschap te veranderen. Ook ontstaan er uitdagingen rondom de huisvesting van arbeidsmigranten. En volgens De Volkskrant maken in Venray vele boeren gebruik van de uitkoopregeling van het Rijk, wat de toekomst van de landbouwsector in de gemeente onder druk zet. Hoe hiermee om te gaan?

Vanwege de nieuwe uitdagingen en onzekerheden kon de gemeente niet meer vertrouwen op oude en beproefde economische successen en de bijpassende aanpak; er was een nieuwe benadering nodig. Volgens Wim de Schryver, wethouder Economie, was het noodzakelijk keuzes te maken over welke bedrijven de gemeente wil verwelkomen: “Een derde van de mensen die in onze regio werkt, is arbeidsmigrant. Er is nooit beleid gemaakt dat rekening houdt met de neveneffecten van economische activiteiten. Wat is bijvoorbeeld de impact van de logistieke dozen (grote bedrijfshallen, red.) die we laten bouwen? Niet alleen op het gebied van werkgelegenheid, maar ook qua duurzaamheid en in termen van impact op de natuur? We moeten daarom duidelijk bepalen welke bedrijven we willen huisvesten, en welke we bijvoorbeeld op industrieterreinen willen onderbrengen en welke in het buitengebied.”

Daarnaast moeten volgens De Schryver keuzes gemaakt worden over welke landbouwactiviteiten de gemeente wil faciliteren, zeker nu de huidige vormen van landbouw door landelijk overheidsbeleid onder druk staan. Daarom komt Venray met een nieuw plan. In plaats van het centraal stellen van economische groei, richt zij zich met haar nieuwe Omgevingsprogramma Economie 2025-2030 bij het maken van economische keuzes op een inclusieve arbeidsmarkt, een evenwichtige economie en een gezonde omgeving. Of zoals zij het zelf samenvat: “van meer naar beter.” Daarbij staat brede welvaart als uitgangspunt centraal.

Drastisch andere praktijk

Het hanteren van brede welvaart als uitgangspunt voor ruimtelijke keuzes is niet alleen in Venray bezig met een opmars. In 2022 had een kwart van de Nederlandse gemeenten het thema brede welvaart al meegenomen in hun coalitieakkoorden. Waarden die aan de basis staan van brede welvaart, zoals duurzaamheid, leefbaarheid en een inclusieve arbeidsmarkt, worden gezien als inspiratie tijdens onderhandelingen met ondernemers en bedrijven. Gemeenten verankeren het ook in beleid. Zo wordt bij elf Groningse regiocentra brede welvaart in de planvorming toegepast en heeft de gemeente Hollands Kroon zelfs een wethouder Economie en Brede Welvaart.

Ook de gemeente Venray sluit zich hierbij aan door in haar nieuwe economisch Omgevingsprogramma duidelijke doelen te formuleren: een economische focus op de lange termijn met een vermindering van de ecologische voetafdruk en een evenwicht tussen economie, omgeving en maatschappij. Volgens wethouder De Schryver betekent dit dat de praktijk van ruimtelijke inrichting drastisch moet veranderen: “Er is goede huisvesting van arbeidsmigranten nodig zodat zij ook echt Venraynaren kunnen worden. In het buitengebied stimuleren we de eiwitteelt en biobased industrie. En we geven ondernemers duidelijkheid door een helder ruimtelijk-economisch ontwikkelperspectief te maken voor bedrijventerreinen.”

Daarbij is het Omgevingsprogramma slechts een eerste stap. “We zijn bezig met de uitwerking en implementatie. Voor het landelijk gebied bijvoorbeeld werken we drie scenario’s uit op basis van people, planet en profit, die bijdragen aan een veilige en gezonde leefomgeving. We gaan in gesprek met onze ondernemers en stellen duidelijke criteria op voor brede welvaart waar zij aan moeten voldoen bij het toekennen van kavels. Zo kan je de ruimte als een soort beloning krijgen voor het meewerken aan de ambities van de gemeente Venray,” aldus De Schryver.

Wie verdient de ruimte

Zowel bij het samenstellen van het Omgevingsprogramma als het vervolg is economisch adviesbureau Ginder betrokken. Zij past daarbij het principe van ‘Verdien de Ruimte’ toe op de bedrijventerreinen in Venray. Volgens adviseur Wouter Hunnekens een “radicale” aanpak voor het verdelen van de ruimte, gericht het maken van heldere keuzes: “Wij denken dat de ruimte niet schaars is maar het maken van keuzes wel. We moeten gezamenlijk de vraag stellen: welke waarden vinden we belangrijk en hoe ondersteunen we ondernemers bij het waarmaken hiervan? Dan kunnen aan de hand van die waarden bepalen wie de ruimte, bijvoorbeeld op bedrijventerreinen of het buitengebied, als het ware ‘verdient’.”

Deze toetsing kan op verschillende manieren vorm krijgen. Zo kunnen vooraf bepaalde waarden de basis zijn voor gesprekken met ondernemers, maar kunnen deze ook als puntensysteem onderdeel worden van een uitgifteprotocol voor bedrijfskavels. Daarbij kan bijvoorbeeld worden afgewogen hoeveel werkgelegenheid een ondernemer toevoegt, hoeveel plekken voor arbeidsmigranten en hoe de bijhorende huisvesting wordt geregeld.

“Als je bijvoorbeeld als bedrijf circulair onderneemt, krijg je pluspunten en kom je hoger op de brede welvaartsladder,” aldus Hunnekens. “In het buitengebied kan bijvoorbeeld worden ingezet op de productie van nieuwe teelten zoals vezelhennep, wat goed samengaat met de nabijheid van natuurgebieden. Vezelhennep kan vervolgens verwerkt worden op eigen locatie tot biobased materialen en toegepast in de lokale maakindustrie, als hoogwaardige grondstof voor de bouwsector of isolatie van woningen. Het is een win-win situatie omdat ondernemers hier een goede boterham mee kunnen verdienen, maar deze productie ook beter is voor de bodemkwaliteit en er duurzame materialen voor woningbouw mee worden geproduceerd.”

Als vervolg op het Omgevingsprogramma werken Venray en Ginder de komende maanden verder uit hoe een uitgifteprotocol juridisch houdbaar wordt op basis van het ‘verdien de ruimte’-principe en welke exacte criteria daar onderdeel van worden.

Regionaal oppakken

Daarbij vraagt het opbouwen van een door brede welvaart gestuurd beleid om het doorbreken van traditionele werkwijzen. Volgens Hunnekens is voor brede welvaart een overheid nodig die integraal naar haar economie kijkt: “Wij hebben in Venray met ambtenaren vanuit het ruimtelijke, economische, sociale en duurzame domein om de tafel gezeten om het Omgevingsprogramma samen op te bouwen. Een mooie stap, want ambtenaren vanuit het sociaal domein zijn immers niet gewend dat zij echt betrokken worden bij ruimtelijke of economische vraagstukken. Met het Omgevingsprogramma werken we met de overtuiging dat we vanuit economisch beleid een stevige bijdrage leveren aan andere maatschappelijke ambities die Venray heeft.” Bij veel gemeenten zou volgens hem deze aanpak nog meer vaste voet aan de grond moeten krijgen.

Ook bestuurlijke samenwerkingen zijn in dit verband cruciaal. De Schryver benadrukt dat economische en maatschappelijke vraagstukken niet stoppen bij de gemeentegrens. Soms betekent het dat een bedrijf beter tot zijn recht komt in een naburige gemeente. “Ondernemers kijken ook niet naar gemeentegrenzen,” zegt hij. “Ik ben een voorvechter van het regionaal oppakken van brede welvaart.” Door die integrale benadering, en door brede welvaart regionaal te koppelen aan concrete instrumenten, kunnen gemeenten volgens hem daadwerkelijk impact maken en elkaar beter ondersteunen.