2016.01.29_‘Vrije toegang tot kennis vergt meer’

'Vrije toegang tot kennis vergt meer'

29 januari 2016

3 minuten

Persoonlijk Aan het 'open' publiceren van wetenschappelijk werk, zoals het kabinet wil, zitten haken en ogen, volgens een kritische adviesraad.

Interview Valerie Frissen, hoogleraar ict & social change

Het streven van het kabinet naar vrije toegankelijkheid van wetenschappelijke kennis en publicaties moet veel beter worden doordacht. Zogeheten open access heeft meer haken en ogen dan in Den Haag wordt aangenomen, is niet goedkoper, vraagt veel van wetenschappers en leidt niet vanzelf tot meer kennisbenutting.
Dat is de kritische strekking van een advies van de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) dat woensdag is gepubliceerd. Staatssecretaris Dekker van onderwijs had daarom gevraagd in de aanloop naar het Nederlandse EU-voorzitterschap. Open access en open science zijn in dat kader voor hem belangrijke thema’s.
Die Europese agenda ligt in het verlengde van het kabinetsbeleid dat steeds meer Nederlandse wetenschappelijke publicaties in open tijdschriften moeten verschijnen. Nu al is open publiceren een voorwaarde bij onderzoek dat met publiek geld wordt betaald, bijvoorbeeld via NWO. ‘Het uitgangspunt om kennis die met publiek geld is verkregen, ook echt openbaar te maken, is principieel belangrijk. Maar we moeten het niet zien als een doel in zichzelf’, zegt Valerie Frissen, hoogleraar ict & social change aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en lid van de AWTI-adviescommissie die het rapport opstelde.

Zou de staatssecretaris blij zijn met uw advies? U lijkt te zeggen dat er onvoldoende is nagedacht bij het streven naar open access.

‘Het is goed dat er politieke druk op zit. We zijn, laat ik zeggen, constructief kritisch. Vrije toegankelijkheid van wetenschap is een groot goed, maar de buitenwereld heeft er niet vanzelf iets aan: daarvoor is meer nodig dan alleen het openstellen van kennis.’

U vraagt zich ook af waarom wetenschappers het zo graag zouden willen.

‘Wetenschappers omarmen het principe. Maar ook zonder open access weten zij elkaars werk prima te vinden. De meerwaarde zit vooral in een bredere maatschappelijke benutting: de buitenwacht kan zelden zomaar met wetenschappelijke kennis uit de voeten. Voor burgers en maatschappelijke organisaties is het al snel te gecompliceerd.’

Er moet dus meer gebeuren dan de deur open zetten?

‘Voor echte overdracht zijn publicaties in laagdrempelige vakbladen van belang, goede lekensamenvattingen, platforms die kennis samenvatten en van context voorzien. Die bredere visie en aanpak ontbreekt vooralsnog.’

Er kleven ook nadelen aan een systeem van open access?

‘In elk geval niet alleen voordelen. Een belangrijk probleem is dat voor de wetenschap allereerst het publiceren in de toptijdschriften van belang is, die vaak nog niet open access zijn. Daar worden wetenschappers op afgerekend en dat laat je niet varen puur om het principe. En er is meer. Het is bijvoorbeeld niet gezegd dat het systeem goedkoper wordt als auteurs voor publicatie gaan betalen in plaats van de lezers van het blad waarin het staat. Linksom of rechtsom kost het geld.’

Misschien zelfs wel meer?

‘Nu onderhandelen de uitgevers met de universiteiten over prijzen. Bij open access is de vraag hoe en wat de auteurs gaan betalen. Er moet een nieuw evenwicht gezocht worden.’

Wordt het wel wat, open access?

‘O, zeker wel. Een kwart tot de helft van alle artikelen is nu al open. Dat stagneert wat, maar de trend is duidelijk. Alleen verwacht niet dat daarmee meteen alles verandert. Daarvoor is een bredere aanpak nodig.’

Zie ook:


Cover: ‘2016.01.29_‘Vrije toegang tot kennis vergt meer’’



Meest recent

Billboard Vertoning van Politieke Partij Posters 2025 door Milos Ruzicka (bron: Shutterstock)

De schijn bedriegt: politici zijn het bij woningbouw over veel zaken wél eens

Wie verkiezingsdebatten kijkt, denkt al snel dat politici het werkelijk overal over oneens zijn. Maar die schijn bedriegt, aldus Inge Janse, voormalig hoofdredacteur van Gebiedsontwikkeling.nu. “Dus er is hoop, lieve mensen!”

Opinie

29 oktober 2025

Zwolle, Onder de Bogen en Kraanbolwerk door M. Oosterhuis (bron: RCE)

Erfgoed en verdichting: de kennis wordt geordend

Met een verzameling van instrumenten, publicaties en praktijkvoorbeelden in een ‘gereedschapskist’ probeert de RCE professionals te helpen bij een ‘erfgoedinclusieve’ aanpak van de verdichtingsopgave. RCE-adviseur Lotte Zaaijer licht toe.

Interview

29 oktober 2025

Annius Hoornstra Column Cover door Esther Dijkstra (bron: Illustratie Esther Dijkstra, bewerkte foto Patrick van den Hurk)

Stemadvies: kies zelf voor ambitie en samenwerking

Een dag voor de verkiezingen komt columnist Annius Hoornstra met een stemadvies. Niet voor een stem op partij X of politicus Y, maar voor de professionals in het vakgebied. “Zet zelf je kruisje in een kwadrant op de assen ambitie en samenwerking.”

Opinie

28 oktober 2025

Uw gastbijdrage op GO.nu: Over gastbijdragen

Uw gastbijdrage op GO.nu

Wij staan open voor bijdragen uit wetenschap en praktijk. Wij moedigen auteurs aan hun kennis en ervaring te delen.

Over gastbijdragen
Uw project toevoegen: Ga naar de GO-Projectenkaart

Uw project toevoegen

Wilt u graag een gebiedsontwikkeling toevoegen aan de GO-projectenkaart? Vul dan via onderstaande link het formulier in.

Ga naar de GO-Projectenkaart
Uw organisatie bij de SKG: Ga naar de SKG-website

Uw organisatie bij de SKG

Uw organisatie aansluiten op het netwerk van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling? Neem dan contact op.

Ga naar de SKG-website
Uw bijeenkomst in de agenda: Neem contact op

Uw bijeenkomst in de agenda

U kunt uw gebiedsontwikkeling-gerelateerde evenement aankondigen via onze agenda door contact op te nemen met de redactie.

Neem contact op