Wel bodemdaling en overstromingskans? Let dan op met bouwen

Water en bodem sturend in de ruimtelijke inrichting: dat is sinds november vorig jaar het motto. “Letterlijk de basis van ons bestaan”, zo noemden minister Mark Harbers en staatssecretaris Vivianne Heijnen van I&W water en bodem in de Kamerbrief over de nieuwe aanpak. Maar in Nederland moet ook gebouwd worden, zo laat de grote woningopgave zien.

Het Rijk komt daarom met een hulpmiddel voor provincies om klimaatadaptief te bouwen, het ‘Concept ruimtelijk afwegingskader klimaatadaptieve gebouwde omgeving’. Een hele mond vol.

Geen exacte duiding

Om water en bodem te beschermen, moet er beter nagedacht worden over geschikte bouwlocaties. De buitendijkse gebieden in het IJsselmeer, uiterwaarden van rivieren, zones langs dijken en diepste delen van diepe polders werden destijds al bestempeld als onverstandige bouwlocaties (hoewel het bouwen aldaar nog steeds is doorgegaan).

Nu komt het kabinet met een beslisboom die provincies kunnen gebruiken om te bepalen waar wel en niet te bouwen. Daarbij wordt ook meteen de disclaimer gegeven dat de beslisboom géén instrument is dat “per locatie exacte duiding gaat geven over wel of niet bouwen”. Provincies en gemeenten kunnen de beslisboom wel gebruiken bij de locatiekeuze, de inrichting en het ontwerp van nieuwbouw.

De beslisboom is ingericht aan de hand van acht vragen. De eerste gaat over gebieden waar niet gebouwd mag worden, zoals aangegeven in de Kamerbrief uit november. Daarna worden drinkwaterbeschikbaarheid, watersystemen en bodemdaling op de beoogde locatie uitgelicht. Daarvoor hanteert het Ministerie van I&W concrete cijfers: een overstromingkans van 20 of 50 cm met een frequentie van eens in de honderd of 10.000 jaar. Of een bodemdaling van meer dan 5 of 30 cm in de komende dertig jaar.

Wie bij alles ‘nee’ invult, krijgt te horen dat er geen opgaven liggen vanuit het motto ‘water en bodem sturend’. In alle andere gevallen wordt er geadviseerd “bewuste afwegingen” te maken. Het kabinet benadrukt daarmee de noodzaak om op regionaal en lokaal niveau het water- en bodemsysteem mee te nemen in de keuze voor wel of niet bouwen.

Op projecten waarvan op 1 januari 2025 nog geen bestemmingsplan is vastgesteld, wordt het hulpmiddel in ieder geval toegepast. Maar om “onevenredige” vertraging te voorkomen, is het bij ontwikkellocaties in een vergevorderd stadium geen verplichting om het kader te gebruiken. Het kader is nu nog een concept: in de komende maanden moet duidelijk worden hoe behulpzaam provincies de beslisboom vinden. Naar verwachting komt er dit najaar een definitief hulpmiddel.

De beslisboom is daarmee een goede eerste stap om water- en bodemsystemen prioriteit te geven bij de locatiekeuze voor nieuwbouw. Toch worden er nog maar weinig concrete handvatten aangereikt in de beslisboom. Bij een groot risico op bodemdaling is de toelichting in de beslisboom dat de provincie voor een ‘systeemopgave’ staat, maar hoe die precies aan te vliegen? Daarvoor zullen meer hulpbronnen nodig zijn.