7 tips voor slim klimaatbestendig aanbesteden

Bouwend Nederland onderzocht de visie en inzet van de Nederlandse gemeenten rond klimaatadaptatie. Dit onderzoek maakt duidelijk dat gemeenten niet altijd klimaatbestendig denken bij het aansturen van opdrachtnemers, zoals bouwers en projectontwikkelaars. Programmamanager duurzaamheid Helen Visser van Bouwend Nederland en manager Innovatie Marc Scheers van Blue Label (een initiatief van Achmea, RHDHV en Nelen & Schuurmans) komen daarom met 7 tips klimaatbestendig aanbesteden voor gemeenten.

1. Betrek bouwers op tijd

Per regio, gemeente en zelfs per wijk kunnen de gevolgen van klimaatverandering verschillen. Aan de hand van een stresstest moeten gemeenten in 2020 weten waar de kans is op overlast en om welke overlast het gaat. “Gemeenten moeten bij voorbaat nadenken over risico’s in bijvoorbeeld een nieuw te bouwen wijk. Is er wateroverlast? Is er een verzakkingsrisico? Welke maatregelen zijn nodig?”, somt Scheers op. “Zodra gemeenten dat helder hebben, is het goed om opdrachtnemers te vertellen welke uitdagingen er liggen”, stelt Visser. Zo kun je goed samen optrekken.

2. Vertaal ambitie naar duidelijke opdracht

Gemeenten kunnen op meerdere thema’s wel of geen focus leggen. Bouwers en andere opdrachtnemers kunnen niet raden wat een gemeentelijke opdrachtgever verstaat onder klimaatbestendigheid. Gemeenten hebben met de stresstesten inzichtelijk welke problemen er spelen. Benoem daarom duidelijk bij het geven van de opdracht welke risico’s in het projectgebied aanwezig zijn en waarvoor het bouw- of infraproject mede een oplossing moet bieden. 

“De overheid moet klimaatadaptatie vanaf 2020 in alle beleidsstukken en uitvoeringen meenemen, maar we zien klimaatbestendigheid in bouwopdrachten nog beperkt terugkomen”, constateert Visser. Gemeenten moeten volgens Scheers ook achteraf verantwoording afleggen over gemaakte keuzes. “Je wilt niet achteraf ontdekken dat de gemeente nooit toestemming voor een bepaalde aanpak had moeten geven. En vergeet niet dat bouwers steeds breder werken. Zij pakken tegenwoordig hele wijken aan, en als het bijvoorbeeld gaat om tegengaan van wateroverlast, is dit cruciale informatie.”

3. Beloon ondernemers voor innovatief werk

Kwaliteit kost geld. Dat gaat ook op voor klimaatbestendig bouwen. Volgens Visser mogen opdrachtgevers deze verplichting niet zien als een vanzelfsprekendheid. “Innovatie vraagt ook een investering van ondernemer, en die kwaliteit moet worden beloond. Met de laagste prijs haal je die extra kwaliteit, bijvoorbeeld voor klimaatbestendigheid, niet in huis.” Scheers wijst erop dat ondernemers steeds sneller te maken hebben met nieuwe ontwikkelingen. “Zij moeten steeds sneller creatieve oplossingen bedenken. Gelukkig blijven technische ontwikkelingen niet achter, maar het is voor elke bouwonderneming noodzaak om hier in mee te gaan. Dat kost geld.”

4. Werk structureel: pilotprojecten zijn passé

Trap als gemeente niet in de valkuil om van elke nieuwe bouwopgave een proefproject of een pilot te maken. Vertrouw op de deskundigheid van de sector en kom met een langetermijnvisie, bepleit Visser. “Continuïteit is belangrijk. Het helpt als een opdrachtgever stelt dat een bepaalde eis of gunningscriterium de komende tien jaar geldt. Dat geeft zekerheid voor de toekomst van de opdrachtnemer. Die durft dan ook gericht te investeren om de gevraagde klimaatbestendigheid te leveren.”

5. Denk regionaal, een monsterbui kent geen gemeentegrens

Om structureel te kunnen werken, is het van belang dat er over grenzen wordt gekeken en dat gemeenten en provincie samen nadenken over de klimaatbestendigheid van de regio. “Weet wat er speelt en zorg dat maatregelen bekend zijn, zodat bouwers in de regio voorbereid zijn”, vertelt Visser. 

Zij ziet ook een belangrijk rol weggelegd voor de provincie. Provincies, gemeenten en waterschappen brengen op basis van de stresstesten in 2020 de opgaven voor klimaatadaptatie in beeld, en bepalen de maatregelen. Dat moet resulteren in regionale uitvoeringsagenda’s. Scheers tekent daarbij aan dat het nog lastig is om alle gegevens in een oogopslag inzichtelijk te maken. “Het zijn veel methodieken bij elkaar, maar een stresstest moet een zo compleet mogelijk beeld geven. En ook wij innoveren. Ik sluit niet uit dat in de toekomst bijvoorbeeld ook de uitstoot van stikstof bij bouwprojecten kan worden meegenomen.”

6. Neem de regie

Het onderzoek van Bouwend Nederland onthult dat gemeenten het klimaatbestendigheidsdossier op verschillende manieren oppakken. De ideale situatie is volgens Visser dat binnen de organisatie één dossierhouder klimaatadapatie is. Die persoon heeft het overzicht over het thema, kan beleidsmakers, inkopers en projectleiders adviseren, en kan zorgen dat het thema structureel vorm krijgt. “Het is beter als één verantwoordelijke binnen de gemeente hierop toeziet, dan verlies je het overzicht niet.” Niettemin had de meerderheid van de gemeenten (66%) in 2018 geen specifieke ambtenaar voor klimaatadaptatie. 

Visser waarschuwt daarbij dat gemeenten niet overbelast mogen raken: “Er komen steeds meer taken op de gemeenten af door de decentralisatie, zoals de energietransitie, maar ook maatschappelijke taken. Er moet goed in de gaten gehouden worden of gemeenten wel voldoende in staat zijn deze belangrijke maatschappelijke opgaven te regelen.”

7. Bevorder partnerschap

Ga als gemeente de dialoog aan met particuliere ondernemingen die betrokken zijn bij klimaatbestendige bouwopdrachten: “Zorg dat zij elkaar versterken en dat ondernemingen elkaar als partners zien", tipt Scheers. "Laat alle partijen bij een goed partnership iets te winnen hebben.”

Cover: "Egmond Binnen" (CC BY 2.0) by Regionaal Archief Alkmaar