De ecologische woonzone is in opkomst, maar wat is het precies?

Een motie van voormalig 50PLUS-kamerlid Henk Krol was de aanleiding voor het onderzoek van Platform31. Krol verzoekt in die motie de regering “in de Nationale Omgevingsvisie expliciet en in stimulerende zin aandacht te besteden aan ecologisch wonen en ecologische woonzones”. Naar aanleiding van dit verzoek vroeg het ministerie van Binnenlandse Zaken aan Platform31 onderzoek te doen naar wonen in ecologische woonzones/woonwijken. Doel van de onderzoekers is een beeld te geven van de totstandkoming, het karakter en de maatschappelijke effecten van deze initiatieven.

Lastig definiëren

Het eerste probleem waar Platform31 tegenaan liep: wat is een ecologische woonzone? Ook in de praktijk blijken er verschillende definities te bestaan. In het rapport gebruiken de onderzoekers de termen ecologisch bouwen en ecologische woonzones als uitgangspunt. Ecologisch bouwen is “het bouwen volgens natuurlijke principes, energieneutraal en/of met biobased materialen met aandacht voor ontwerp, bouw en realisatiefase.” Woningen die volgens deze filosofie zijn gebouwd dragen zo bij aan de klimaatdoelen. Een ecologische woonzone is een groep woningen of een wijk die volgens deze filosofie zijn of worden gebouwd en waarin men een gemeenschap vormt.

Het gebrek aan een strakke definitie maakt het lastig aan te geven hoeveel van deze initiatieven er in Nederland zijn, zeggen de onderzoekers. De inschatting is dat er inmiddels al tientallen van deze woonvormen door heel het land zijn. Wat in ieder geval vaststaat, is dat er steeds meer initiatieven bijkomen. Opvallend is dat er geen vaste vorm van zo’n woonzone te destilleren is uit alle voorbeelden die terugkomen in het onderzoek. Van (dure) koopwoningen tot (sociale)huur en van zelfbouw tot het inschakelen van bouwbedrijven, alles komt voor. Rode draad is wel dat gemotiveerde bewoners bijna altijd de drijvende kracht zijn achter zo’n woonzone. Er is weinig verloop, veel onderling contact en er zijn veel gedeelde ruimtes en voorzieningen.

Nieuw concept

Motivatie om ecologisch verantwoord te bouwen is volgens de onderzoekers ook nodig, omdat het vaak projecten zijn die een lange adem vragen. Het duurt soms tot wel tien jaar voordat de eerste plannen uiteindelijk zijn omgezet in de daadwerkelijke bouw van de woningen. De financiering van de initiatieven is vaak een heikel punt, de locaties voor de woonwijken liggen niet voor het oprapen en omdat ecologisch wonen nog een relatief nieuw concept is zijn er regelmatig ook nog technische uitdagingen die overwonnen moeten worden.

Vanuit de ervaringen binnen de al bestaande woonzones zijn de onderzoekers er wel in geslaagd een aantal succesfactoren te onderscheiden. Een gezamenlijk ambitieplan van de bewoners met daarin de duurzaamheidswensen, vertrouwen van (lokale) bestuurders, zichtbaarheid in de media en eensgezindheid onder de bewoners zijn volgens Platform31 factoren die de totstandkoming van deze woonzones kunnen faciliteren.

Bewoners geven aan dat de ecologische manier van bouwen op verschillende manieren het groen in de omgeving bevordert. Zij benoemen in het onderzoek dat er sprake is van een toename van biodiversiteit, minder CO2-uitstoot en lager waterverbruik, klimaatadaptatie (zoals wateroverlast beperken en hittestress tegengaan), het vergroten van natuurwaarde en een bijdrage aan gezonder binnenklimaat in de woningen.

Behoefte aan ecologisch wonen

De onderzoekers concluderen dat de interesse en de vraag naar duurzame (samen)woonvormen groter is dan de relatief kleine groep van een honderdtal actieve initiatiefnemers die in het onderzoek naar boven kwam. De ecologische woonzones bieden, zeggen zij, een mogelijkheid om tegelijkertijd te kunnen voldoen aan de groeiende woning- en klimaatopgave. De schaalgrootte is alleen nog beperkt. Overheden kunnen door sneller locaties toe te wijzen, een helder aanspreekpunt te zijn voor initiatiefnemers en mee te denken over de financiering (zoals in Amsterdam nu ook wordt gedaan) de ontwikkeling van de ecologische woonzones verder ondersteunen.