Casus In een recreatiegebied van ruim 170 hectare ligt ‘Stad van de zon’, een onderdeel van gebiedsontwikkeling Heerhugowaard Zuid. De duurzame ambitieniveaus van dit gebied lagen bij de aanvang van het project in 1994 hoog. Zo werd er gestreefd naar CO2-emissieneutraliteit en buitenwater met zwemwaterkwaliteit. Gebiedsontwikkeling.nu spreekt met Joost Bruijn van de gemeente Heerhugowaard over wat men kan leren van de voorloper. “Kopers hadden nog geen oog voor duurzaamheid.”
Projectkenmerken ‘Stad van de zon’ (onderdeel van gebiedsontwikkeling Heerhugowaard Zuid)
Locatietype: Nieuwe uitbreidingswijk
Regio: HAL-regio (Heerhugowaard, Alkmaar, Langedijk)
Projecttype: Nieuwbouw
Aantal woningen: 1600 woningen
Grootte: 60 hectare
Programma: CO2-neutrale woonwijk (72% koopwoningen, 28% huur)
Fase: uitgevoerd
Doorlooptijd: 21 jaar (1994-2015). Oplevering: 2015
Partijen: BPD, AMwonen, WoonWaard, Hallokaties CV, gemeente Heerhugowaard, Rotteveel M4
Publiek-private samenwerking: BouwclaimCirculariteit, duurzaamheid en CO2-neutraliteit: toen in 1994 het planproces startte voor de gebiedsontwikkeling Heerhugowaard Zuid, waren deze termen nog lang niet zo algemeen als tegenwoordig het geval is. De hoge ambitie die de partijen uitspraken voor de wijk ‘Stad van de zon’ is daarom bijzonder: netto geen uitstoot van broeikasgas, een riante verhouding tussen stedelijk en recreatiegebied, waterstructuren met zwemwaterkwaliteit, en vooral het grootschalig toepassen van zonnepanelen.
CO2-emissieneutraal betekende in dit project dat de wijk net zoveel duurzame energie oplevert als zij met al haar functies (wonen, werken én verkeer) verbruikt. Dit werd bereikt door zonnepanelen, energiezuinige woningen (energielabel A++) en het plaatsen van drie windturbines in het recreatiegebied.
Rekenkundig verhaal
“Het is vooral een rekenkundig verhaal”, legt Joost Bruijn uit, sinds 1999 projectleider Stad van de zon bij de gemeente Heerhugowaard. “De woningen stoten CO2 uit. Dat kunnen we compenseren door deze windmolens, zonnepanelen en het natuurgebied. Rekenkundig pakt dit erg goed uit.” In de praktijk bleken de – voor die tijd - innovatieve duurzaamheidsdoelen echter moeilijk te realiseren. “Kopers hadden geen oog voor duurzaamheid. ‘Voor hetzelfde geld kopen we een nieuwe keuken’, zeiden ze.” Dit terwijl de kopers door subsidie slechts 10% van de kosten van het PV-systeem hoefden bij te dragen. Ook praktische vragen, zoals hoeveel panelen je op een dak legt, waren nieuw ten tijde van de eerste plannen. Het antwoord op deze en andere vragen lag in de langdurige en goede samenwerking. “Door steeds met elkaar te blijven praten en het project telkens naar nieuwe bestuurscolleges over te dragen, ontstond eigenaarschap bij een steeds grotere groep betrokkenen en over meerdere jaren.”Kopers hadden geen oog voor duurzaamheid. ‘Voor hetzelfde geld kopen we een nieuwe keuken’, zeiden ze.
Tegenwoordig is het niet meer mogelijk om op de manier van Stad van de zon een CO2-neutrale wijk te realiseren. Destijds werd namelijk 12 miljoen euro aan subsidie door de gemeente geïnvesteerd. Bruijn vond dat een goede keuze. “Je moet als gemeente ook zelf in de buidel tasten om vooruitstrevend te zijn. Daarbij investeerden ook energiebedrijf Nuon, de EU en de provincie in het project.”
Huidige tijd
Tegenwoordig zijn duurzame wijken de norm geworden. Uit de pioniersrol van Stad van de zon zijn lessen te trekken. Bruijn: “Als doelstelling noemden we 1000 woningen onder een EPC (Energie Prestatie Coëfficiënt, de maat voor energiezuinigheid – red.) van 1. We hadden echter 1000 woningen 10% tot 30% onder de geldende EPC-normen moeten opschrijven. Dan ben je namelijk flexibel naar de toekomst toe. Verder is het belangrijk om genoeg ruimte in de meterkast te reserveren voor duurzame innovaties als omvormers en andere slimme energiesystemen.”
De Stad van de zon blijft ook na de oplevering vernieuwen. Zo integreert een smart energy collective (bestaande uit Liander, Philips en Siemens) in de wijk slimme toepassingen met de zonnepanelen. Voorbeeld zijn wasmachines die alleen tijdens zonpiekmomenten aanspringen. Bruijn: “De behoefte aan energie wordt steeds groter. Met innovaties als deze kunnen we het verbruik slimmer regelen en zo in de behoefte blijven voorzien.”
Dat de gebiedsontwikkeling ondanks het vooruitstrevende karakter een succes is geworden, komt volgens Bruijn door de goede samenwerking en commitment. “Weet elkaar goed te vinden. En wees langjarig aan elkaar verbonden, zodat je verantwoordelijkheden naar elkaar hebt. De relatie is ontzettend belangrijk voor gezamenlijke doelen.” De rol van de gemeente is daarin vooral richtinggevend. “Belangrijk is dat je niet de middelen vaststelt, maar het doel. Je kunt als gemeente gerust randvoorwaarden stellen, zolang je het doel in beeld blijft houden.”
Cover: Jan Tuijp | rechten bij gemeente Heerhugowaard
Cover: ‘Stad van de zon’ door Jan Tuijp (bron: Gemeente Heerhugowaard)
Door Sebastien Reinink
Sebastien Reinink is stedenbouwkundige bij Studio Vinke.
