Onderzoek Arcadis Gezonde Stad legt de bijl aan monomane stadsverdichting

Vorige maand verscheen het onderzoeksresultaat van Arcadis over de gezonde stad (pdf). Aan de hand van vijf brede domeinen worden 20 Nederlandse steden langs de gezondheidsindex-meetlat gelegd. Alle vier de grote steden scoren op heel veel onderdelen zeer negatief. Ze laten alleen op de onderdelen openbaar vervoer en voorzieningen goede cijfers zien. Op alle andere zaken is het mis: gezonde buitenruimte, groen, luchtkwaliteit, geluidsoverlast, hittestress en veiligheid. Allemaal zaken waarop de winnaars veel beter scoren: middelgrote steden als Groningen, Emmen, Almere, Amersfoort, Nijmegen en Apeldoorn.

De cruciale vraag: gaan we hier serieus iets mee doen? De uitkomsten die Arcadis presenteert zijn volstrekt helder. En de ingenieurs staan hierin zeker niet alleen. Uit CBS-gegevens blijkt dat de levensverwachting van baby’s in Amsterdam 2,5 tot 4,3 jaar korter is dan in Uithoorn en Ouder-Amstel. Dit Arcadis-onderzoek moet dus voor alle beleidsmakers de keiharde alarmbel c.q. wake up-call zijn.

Nog steeds horen we om ons heen: we moeten verdichten, verdichten en nog eens verdichten. Achtereenvolgende Rijksbouwmeesters houden niet op dit adagium over het land uit te strooien. Sommigen gaan zover dat nieuwbouw buiten de stad niet meer nodig zou zijn. Of sterker nog: dat zelfs nieuwbouwwoningen helemaal niet meer nodig zijn. We zouden toe kunnen met het transformeren van de bestaande voorraad en het splitsen van woningen. Maar inmiddels is duidelijk: stedelijke verdichting als het enige antwoord op de woningnood is onverantwoord. En heel ongezond.

Minder open ruimte

De onderzoekers van Arcadis constateren dat sinds hun vorige onderzoek naar gezonde steden “de verhouding open ruimte en bebouwing (Open Space Ratio) duidelijk is afgenomen. Dit betekent dat er minder open ruimte is in steden doordat er is gebouwd en/of dat er meer hoogbouw is bijgekomen. De druk op de open ruimte neemt dan ook toe”. En verderop wordt geconstateerd: “Gezien de grote opgave denken wij dat het strategisch opkopen en slopen van bebouwing ten behoeve van open, hoogwaardige groene ruimte, onderdeel moet zijn van de discussie”. We kunnen dit lezen – hoewel het omfloerst wordt gezegd – als ongemeen harde kritiek op het huidige beleid.

Woning met tuintje

Het komt er nu op aan om deze aanzet voor een andere koers concreter en duidelijker te verankeren in het beleid. Er zijn meer signalen dat stadsverdichters terrein aan het verliezen zijn. Een aantal jaar geleden hadden we al het grootschalige Brink-onderzoek (pdf) waaruit bleek dat, zelfs met veel extra subsidies, de toen benodigde 1 miljoen woningen bij lange na fysiek niet in de steden zouden zijn te proppen. Zelfs niet als je elk sportveld, trapveld en schoolplein zou volbouwen. Meer dan de helft van de benodigde woningen zouden dan evengoed nog buiten de stedelijke contouren moeten worden gebouwd.

Het driejaarlijkse WoOn-onderzoek liet onlangs voor de zoveelste keer zien dat 70 procent van de actief woningzoekenden een woning met met een tuintje wil, waarvan een groot deel in een niet-hoogstedelijke omgeving. Inmiddels horen we ook in ontwerperskringen een ander geluid. Sjors de Vries maakt in een heel helder essay duidelijk dat de trek uit de grote steden naar andere kleinere steden en dorpen niet alleen wordt veroorzaakt door de lagere prijzen. Ook hier speelt de behoefte aan meer ruimte een belangrijke rol.

Nieuwe gegevens

Het debat over binnen- en buitenstedelijke woningbouw en het debat over verdichting is nog niet beslecht. Er komt nu een nieuwe invalshoek bij: de gezondheid. Laten we hopen dat de beleidsmakers bereid zijn deze nieuwe gegevens in hun denken te betrekken. Als we voor 2030 echt een kans willen maken om 900.000 woning te realiseren, moeten we gebruik maken van een aantal forse uitleglocaties. Daarnaast kan het EIB-plan om elke stad en elk dorp de ruimte te geven – om een paar straatjes aan de rand toe te voegen – ook helpen. Het is in ieder geval hoopgevend dat minister Hugo de Jonge de laatste weken in vrijwel elke Kamerbrief en in vrijwel elke speech benadrukt dat we naast binnenstedelijk ook buitenstedelijk aan de slag moeten. Laat dat ons aller opdracht zijn, te beginnen voor het nieuwe jaar.