Barcelona als bottom-up smart city: mooie plannen, mindere uitvoering

In de white paper ‘Dit is de echte slimme stad, met levendig debat over democratie, data en technologie in de smart city’ is Liesbet van Zoonen, wetenschappelijk directeur van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities, duidelijk. Het debat over smart cities moet meer gaan over de steden waarin we willen leven en of de technologie die wordt gebruikt wel nodig is en waarom dat nodig is. Maar het gesprek gaat volgens Van Zoonen nu nog te vaak over hoe we elke nieuwe technologie moeten gebruiken. En dat is volgens haar een gevaarlijke tendens, omdat het publieke debat over de slimme stad dan maar moeilijk op gang komt. “En dan kun je voor onaangename verrassingen komen te staan.”

Inspiratiebron

In Barcelona hebben bestuurders op een andere manier geprobeerd die onaangename verrassingen te voorkomen. Toen Ada Colau in 2015 burgemeester van de Spaanse stad werd, was een van haar voornemens om de negatieve sfeer om te draaien die was ontstaan rondom het smart city-beleid in de stad. Als eerste Chief Technology Officer (CTO) van Barcelona kreeg Francesca Bria de taak om dat voor elkaar te krijgen. Centraal in het nieuwe beleid stond de transformatie van de top-down-benadering die werd gehanteerd naar een bottom-up-strategie. Het nieuwe stadsbestuur wilde volgens de wetenschappers een “meer democratische digitale agenda die gebaseerd was op lokale initiatieven, digitale soevereiniteit, transparantie en open data.”

Wetenschappers van The University of Sydney hebben in het artikel Smart Barcelona: the gap between inspiring rhetoric and lackluster implementation in transformative approaches onderzocht of dit ook daadwerkelijk is gelukt. Mocht het antwoord op die vraag ja zijn, zou de casus Barcelona voor veel andere smart cities een inspiratiebron kunnen zijn. Want, zeggen de wetenschappers, de aanpak van het stadsbestuur staat in schil contrast met de strategie die in de meeste slimme steden is en/of gehanteerd. “Barcelona is geprezen om deze alternatieve, burgergerichte bestuursaanpak. Het is een verschuiving van een op technologie gerichte top-down-aanpak naar een people-first smart city die het smart city-paradigma volledig heeft omgedraaid.”

Veel Big Tech

Om het antwoord te achterhalen, analyseerden de onderzoekers 51 toespraken van Bria (die tot begin 2020 in Barcelona werkzaam was) en beleidsdocumenten met de ervaringen van tien ‘sleutelactoren’ uit de lokale tech-industrie, lokale bestuurders en sociale organisaties. De centrale conclusie van de wetenschappers is duidelijk: ondanks de goede bedoelingen zijn er vier grote verschillen tussen de bottom-up wensen en de daadwerkelijke praktijk. Allereerst zijn er uiteindelijk weinig burgers betrokken bij het opstellen van de plannen en het beleid. Als ze al werden betrokken, was die betrokkenheid vaak erg oppervlakkig. Ten tweede gaven de respondenten aan dat de visie die ten grondslag lag aan de transformatie overhaast was opgesteld. Deze kende daardoor vooral veel overeenkomsten met het voorgaande, top-down beleid.

Het gevecht tegen de Big Tech-bedrijven was een van de belangrijkste uitgangspunten van de nieuwe strategie. Maar de wetenschappers concluderen dat dit gevecht overduidelijk is verloren. Er zijn juist heel veel contracten gesloten met deze bedrijven om over de noodzakelijke technologie te kunnen beschikken. De facto was de afhankelijkheid uiteindelijk nog even groot. Tot slot was er bestuurlijk gezien weinig daadkracht, coördinatie en continuïteit om de techniek te kunnen integreren in het dagelijks bestuur. Al met al indringende lessen voor steden die op een andere, meer mensgerichte manier met technologie willen omgaan. De ambitie is een, de vertaling in een aanpak die de bewoners werkelijk meeneemt is twee.