Mobiliteit & Infrastructuur

De miljarden die in het coalitieakkoord zijn vrijgemaakt voor goede ontsluiting van nieuwe woningen worden dit jaar al ingezet om de bouw te versnellen. De minister sluit zelfs niet uit dat er meer projecten kunnen worden ondersteund dan gepland.

Duurzame mobiliteit speelt voor bewoners nog maar een beperkte rol. Op basis van onderzoek stellen adviseurs Dave Alberts en Haye Bijlsma dat dit zomaar kan veranderen als duurzame mobiliteit vooral in termen van gezondheid wordt gestimuleerd.

Duurzame steden zijn vaak steden waar klimaat, leefbaarheid en gezondheid centraal staan, maar waarin de economie onderbelicht blijft. Daar moet de urban village een eind aan maken.

Veel gebiedsontwikkelingen zetten in op innovatieve mobiliteit, zoals deelauto's, mobiliteitshubs en slimme apps. Toch is Mobility as a Service nog meer hype dan realiteit. Onderzoekers zochten voor NWO uit waarom de belofte niet ingelost wordt.

De eerste ronde van het Nationaal Groeifonds zorgt binnen de gebiedsontwikkeling voor zowel vreugde als teleurstelling. Drie infrastructurele projecten krijgen samen ruim 2,5 miljard, maar drie andere indieners staan met lege handen.

Kijk niet alleen naar fysieke ingrepen om de bereikbaarheid in Nederland te verbeteren, maar pas alle mogelijke oplossingen toe. Dat is de essentie van het advies dat de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur vorige maand uitbracht.

Terwijl in Nederland veel infraprojecten hun budgetten ruim overschrijden (Noord-Zuidlijn) of maar niet van de grond komen (Lelylijn), gaan de Denen voortvarend te werk. Mobiliteitsexpert Frank Menger destilleert de te leren lessen.

In steden kan de infrastructuur de groei van inwoners soms niet aan. Onderzoekers Reynt Jan Sluis en Gert-Joost Peek (Amsterdam School of Real Estate) pleiten voor duidelijke eisen voor de combinatie van verstedelijking en mobiliteit.

Bundel woon- en werklocaties en investeer in de fiets. Dat zijn volgens CPB en PBL twee kansrijke strategieën om tussen nu en 2030 steden beter bereikbaar te maken. Wel kent elke keuze zijn keerzijde.

Mobiliteit en stikstof stellen experts voor dilemma: kies je voor pragmatische oplossingen of voor een tijdrovende systeemwijziging. Verslag van een debat.

ANALYSE Volgens Mark Verbeet (Smart Mobility voor de metropoolregio Amsterdam) zijn slimmere mobiliteitsoplossingen hard nodig. Samen met Julie van Heteren (programmamanager Smart Mobility) legt hij uit hoe je dat realiseert.

NIEUWS Nieuwe vormen om openbaar vervoer te financieren, moeten zorgen dat bereikbaarheid ook in nieuwe gebiedsontwikkelingen meegenomen wordt. De overheid denkt hierbij onder andere aan een ‘OV-taks’, aldus het FD.

OPINIE Gedeputeerde Floor Vermeulen verwerpt de oproep van Co Verdaas om het infrastructuurfonds open te breken. “De mobiliteitstransitie waar Co Verdaas aan refereert, gaat echt niet zo snel”

ANALYSE Hoogbouw in Amsterdam? Alleen als dat gepaard gaat met een goede ov-verbinding, inclusief bebouwing op het bijbehorende knooppunt, stelt stedenbouwkundige Matthijs de Boer.

Mobiliteitsexpert Jos Hollestelle en hoogleraar Co Verdaas zien voldoende aanleiding om corona als een game changer voor ons mobiliteitsgedrag te zien. Met de nodige gevolgen voor gebiedsontwikkeling.

Hoewel de auto-afhankelijkheid buiten de steden groeit, raadt adviseur Haye Bijlsma landelijke gemeenten aan om deelvervoer toch een kans te geven. Aan de hand van geleerde lessen vertelt hij hoe dit kan slagen.

Als nieuwe Spoorbouwmeester wil architect Marianne Loof de komende jaren de ruimtelijke kwaliteit van Nederland verbeteren. Het spoor en de stations zijn volgens haar namelijk de kern van alle toekomstige ruimtelijke oplossingen.

Amerika trekt 550 miljard uit om de infrastructuur aan te pakken. De grootste uitdaging: Amerikanen niet alleen veiliger en sneller van A naar B te brengen, maar de ingrepen ook echt een meerwaarde te laten zijn voor de stad.

Fietsgebruik stimuleren? Investeer dan niet alleen in meer fietsinfrastructuur, maar ook in kwaliteiten van fietsers en versterking van bestaande fietspraktijken, stellen Windesheim-onderzoekers Friso de Vor en Marcus Popkema.

Grote ingrepen aan stedelijke infrastructuur kun je óók inzetten voor bredere welvaart, concluderen de Leerstoel Gebiedsontwikkeling en Vereniging Deltametropool na onderzoek naar de A20 bij Rotterdam. Dat vereist alleen wel visie en daadkracht.

Een half miljoen extra woningen in de Randstad in 2030 realiseren vraagt om ambitieuze investeringen in het lightrailnetwerk van de toekomst. Dit stellen de directeuren van de openbaar vervoerbedrijven van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.

Parkeren en deelmobiliteit spelen een belangrijke rol in duurzame gebiedsontwikkeling. Noor Aghina (Synchroon) geeft praktijkvoorbeelden, Frank Bekhuis (CROW) belicht de CROW-handleiding 'Parkeren en duurzame gebiedsontwikkeling'.

Smart mobility moet zorgen dat verkeersstromen veiliger, schoner en efficiënter worden. Maarten de Vries (thematrekker Smart Mobility Programma) vertelde tijdens het jaarcongres Stedelijke Transformatie over de kansen voor gebiedsontwikkeling.

ONDERZOEK Door te vervangen infrastructuur te koppelen aan gebiedsontwikkeling, kan het noodzakelijke met het aangename gecombineerd worden. Wel moeten infrastructuurbeheerders, gebiedsontwikkelaars en wetgevers dan anders te werk gaan, concludeert…

De startnota van de Nationale Omgevingsvisie formuleert vier strategische opgaven. Een daarvan richt zich op een toekomstbestendige en bereikbare woon- en werkomgeving. De SKG Deelnemersraad denkt mee over mogelijke oplossingen en beleidskeuzes.

ONDERZOEK De transitiebenadering biedt handvatten bij verduurzaming van de stedelijke ruimte en mobiliteit. NWO-onderzoeker Andrew Switzer bestudeerde transities in de regio’s rond München en Zürich en ontwikkelde en testte een aanpak voor Amsterdam.

Van 16 tot en met 18 september 2016 vindt de eerste editie van Happy Streets plaats in Rotterdam. Happy Streets is een beweging van verschillende Rotterdammers die zich inzetten voor inclusieve, duurzame mobiliteit en beter gebruik van publieke ruim…

ANALYSE Twee experts van Over Morgen geven een stappenplan om bij de plannen voor gebiedsontwikkeling verder te komen dan een opeenstapeling van eisen met een nietje erdoor. Hun advies: “Overheden, daag partijen uit op de essentie en doelstellingen.”

De druk om de stedelijke mobiliteit te veranderen wordt steeds groter. In zijn afstudeerscriptie laat Sebastiaan van der Hijden zien hoe partijen de richting én het tempo van de stedelijke mobiliteitstransitie kunnen vormgeven.

Er komt een run op het Mobiliteitsfonds, bedoeld voor alle Rijksinvesteringen in infrastructuur. Maar wie hoeveel geld krijgt, lijkt eerder op willekeur dan op logica. Dat moet anders, stelt emeritus hoogleraar en Stadszaken-columnist Friso de Zeeuw.

Delftse wetenschappers laten in hun onderzoek zien dat kleine ingrepen in de openbare ruimte al voldoende zijn om de stedelijke omgeving een stuk aantrekkelijker te maken voor wandelaars.

Maak nu eens écht werk van stations- en knooppuntontwikkeling. Daartoe roept het Watertorenberaad (met daarin overheden, ontwikkelaars, beleggers, corporaties en bouwers) op in de publicatie ‘Schaalsprong Stad’.

De provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Flevoland kunnen de komende jaren 220.000 extra woningen bouwen, boven op de al toegezegde aantallen. In ruil daarvoor moet de infrastructuur in, van en naar het gebied verbeterd worden.

Regio’s hebben een belangrijke rol in het Klimaatakkoord voor de CO2-reductie in mobiliteit. Er is echter veel onduidelijkheid over de op te stellen regionale mobiliteitsprogramma’s. Dat blijkt uit onderzoek door CROW en Natuur & Milieu.

Introduceer deelmobiliteit zo vroeg mogelijk in gebiedsontwikkeling en maak het bewoners gemakkelijk hiervan gebruik te maken. Dat concludeert AM in een onderzoek over deelmobiliteit en gebiedsontwikkeling.

VINU-projectmanager Jelle Postma betrekt een nieuwe woning en kiest voor deelmobiliteit. Om zijn reisgedrag ook echt te veranderen, geeft hij drie adviezen aan overheden, ontwikkelaars en aanbieders van mobiliteit.

NIEUWS Op de weg en in het ov stijgt de vraag naar mobiliteit harder dan het aanbod. De Mobiliteitsalliantie (een samenwerking van meer dan 20 partijen, van auto tot fiets) lanceert daarom deze maand het Deltaplan Mobiliteit 2030.

VERSLAG Het klinkt zo mooi: iedereen aan de deelauto en het ov, de parkeernorm drastisch omlaag, en zo een gebiedsontwikkeling meer ruimte geven voor bebouwing en groen. Toch liggen er nog de nodige uitdagingen op de loer.

De Monitor Infrastructuur en Ruimte 2018 laat zien dat veel van de economische en mobiliteitsdoelen van de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte vrijwel zijn gehaald.

Hoe leg je infrastructuur aan voor een product dat nog volop in ontwikkeling is? En wat doen we als dat product – de autonome auto - het rijden weer zó leuk maakt dat iedereen weer tegelijk de weg opgaat? Zouden we niet beter onrendabele spoorlijnen…

De ruimte die ontstaat door de stikstofmaatregelen van het kabinet, zoals het uitkopen van boeren, moet worden aangewend om de woningbouw, infrastructuur en verduurzaming te realiseren, stelt Bouwend Nederland.

Omdat soms kleine bezwaren de stap naar deelmobiliteit tegenhouden pleit columnist Annius Hoornstra voor een breder perspectief, om te beginnen met honderd procent deelmobiliteit in gebiedsontwikkeling. Juist om aan die bezwaren tegemoet te komen.

Elektrische (deel)steps zijn niet meer weg te denken uit veel Europese steden, maar in Nederland duurt het nog wel even voordat de voertuigen legaal de weg op mogen. Lokaal lopen bestuurders al warm voor de komst van de steps, maar is dat terecht?

Nederlandse steden doen het lang niet slecht, maar de voetganger mag nog meer centraal komen te staan in de manier waarop we onze steden organiseren, aldus recensent Jaap Modder na lezing van het boek Loop! van Annemieke Molster.

Uit een verkenning naar duurzame verstedelijking van de Ring Rotterdam en omgeving blijkt dat de samenwerking tussen partijen anders georganiseerd moet worden om tot een integrale ontwikkelstrategie te komen.

Joof Tummers en Marco Duijnisveld van adviesbureau Movares leggen in dit deel van ‘data en gebiedsontwikkeling’ uit welke inzichten datagebruik in mobiliteit heeft opgeleverd én wat gebiedsontwikkelaars daarvan kunnen leren.

Steeds meer steden willen de openbare ruimte veiliger, biodiverser en leefbaarder maken. In een analyse van twee pilots in Berlijn en Barcelona concludeert publicist Vincent Kompier dat participatie door bewoners daarbij een vereiste is.

Geen stad ter wereld is zo ver als Amsterdam op het gebied van elektrisch vervoer. Dit werd nog eens bevestigd tijdens het World Electric Vehicle Symposium in de Canadese stad Montreal waar Amsterdam voor het tweede opeenvolgende jaar the E-visionar…

VERSLAG Tijdens de sessie mobi-hubs presenteerden twee experts innovatieve projecten: de Merwedekanaalzone en buurthubs. Deze zijn gericht op een nieuwe manier van omgaan met stedelijke mobiliteit.

In zeven steden wordt de komende drie jaar ervaring opgedaan met de inzet van elektrische deelauto’s bij innovatieve woningbouwprojecten. Dat is de inzet van de City Deal ‘Elektrische deelmobiliteit in stedelijke gebiedsontwikkeling’ die staatssecre…

NIEUWS In de snel veranderende wereld van de mobiliteit zijn planologen anders gaan denken over parkeren, zélfs in autoverslaafd Amerika. Steden komen met nieuwe oplossingen, zoals variabele prijzen en aanpasbare parkeergarages.

Experts geven hun blik op Smart Cities tijdens een mini-symposium op de campus van de TU in Eindhoven. Over onder andere de toekomst van mobiliteit, wonen in steden en duurzaamheid. Vergezichten, ideaalbeelden en praktische visies.

In 2040 hebben we vanwege zelfrijdende en gedeelde auto's tot 40% minder parkeerplaatsen nodig dan de huidige 14 miljoen, wat ruimte oplevert voor meer groen en woningen. Dat stelt Deloitte in nieuw onderzoek naar de effecten van smart mobility.

Door smart mobility heb je minder parkeerplaatsen nodig, waardoor je meer ruimte overhoudt voor huizen en parken. TU Delft-masterstudent Ruben Camphuijsen onderzocht hoe groot de effecten precies zijn. “Alleen al in Amsterdam komen er zes Vondelpark…

Hoe beperk je de overlast van mobiliteit in steden? Onderzoekers Rens Wijnakker (FABRICations) en Bram Kin (TNO) ontwikkelden drie ontwerpmaatregelen, zodat gebieden bereikbaar én leefbaar worden en blijven.

Om Nederland ook in de toekomst voor iedereen veilig, bereikbaar en leefbaar te houden, zijn slimme investeringen in mobiliteit cruciaal. Dat stelt de Mobiliteitsalliantie in een oproep aan de toekomstige gemeentebesturen van de G40.

Ruim 200 duizend extra woningen in het noorden van Nederland, na aanleg van de Lelylijn? Dat blijkt volgens nieuw onderzoek niet realistisch. Wel draagt de beoogde spoorlijn tussen Lelystad en Groningen bij aan brede welvaart.

Autobezit wordt in Nederland steeds vaker bepaald door de plek waar iemand woont. Terwijl het autobezit in de stad het afgelopen decennium daalde, steeg het aantal auto’s in het landelijke gebieden duidelijk.

Er wordt volgens Arjen Kamphuis te vaak gemakkelijk gesteld dat grote infrastructurele iconen sociale en culturele waarde hebben. In zijn prijswinnende onderzoek voor de Master City Developer legt hij uit waarom dit meetbaar moet worden gemaakt.

De toegang tot voorzieningen is voor een steeds grotere groep burgers lastig. Als we niets doen, wordt het probleem van vervoersarmoede alleen maar groter en vallen meer mensen buiten de boot, stelt Anne van der Veen van adviesbureau Over Morgen.

Nederland Distributieland is een prestatie van formaat, maar is toe aan een revisie. Dat bepleiten vijf onderzoekers, waaronder van de Leerstoel Gebiedsontwikkeling. "Anders ontvouwt zich een inefficiënt, maatschappelijk onhoudbaar systeem."

Bouwen boven het spoor is een droom van veel gebiedsontwikkelaars, maar is in de praktijk vaak te duur en te lastig. Steeds meer partijen kiezen daarom, ondanks de strenge milieuregels, voor bouwen langs het spoor.

Grote infrastructurele projecten in Nederland kunnen zorgen voor leefbaarheidseffecten als waardestijging van woningen en schonere lucht. Amerikaanse deskundigen wijzen ook op de andere kant van de medaille.

De overheid heeft weinig geleerd van eerdere overstromingen, concludeert Peter van Rooy, directeur van NederLandBovenWater. "Aanrommelen met ruimte alsof waterhuishouding losstaat van ruimtegebruik, is in een delta als Nederland onbetaalbaar."

Projecten van minimaal een miljard euro met veel belangen, veel onzekerheden en complexe opgaven. Hoogleraar Alfons van Marrewijk onderzocht met een internationale onderzoeksgroep welke vaardigheden leiders van megaprojecten nodig hebben.

De relatie tussen het Nationaal Groeifonds en een toekomstbestendige ruimtelijke agenda is ver te zoeken, vinden experts Sjors de Vries en Hans Leeflang. “De grote verbouwing van Nederland vraagt om slimme investeren binnen en tussen de regio’s.”

Om de grote ruimtelijke opgaven in Nederland voortvarend aan te pakken is het volgens gebiedsontwikkelaar Geurt van Randeraat noodzakelijk om de ruimtelijke ordening integraal te organiseren. Hij benoemt zeven veranderingen waardoor dit mogelijk is.

Mobiliteitsexpert Jos Hollestelle en hoogleraar Co Verdaas zien voldoende aanleiding om corona als een game changer voor ons mobiliteitsgedrag te zien. Met de nodige gevolgen voor gebiedsontwikkeling.

MOBILITEIT Vervoersarmoede is een ongezien probleem in Nederland. Het is hoog tijd voor meer onderzoek en politieke aandacht, bleek tijdens de bijeenkomst van Fietscommunity 2.0 eind september.

Vijftien jaar stedelijke vernieuwing in het Rotterdamse Hoogvliet heeft de woonsituatie van bewoners en de leefbaarheid in deze wijk flink verbeterd. De oorspronkelijke bewoners zijn er in sociaaleconomisch opzicht echter nauwelijks beter op geworde…

Mobiliteit en ruimte, infrastructuurplanning en stedenbouwkunde zijn vaak gescheiden werelden geweest. Té vaak en nog steeds, vindt ruimtelijk planner Remon Rooij.

Hoewel de verleiding groot is om onzekerheden uit te sluiten, zorgt dit vaak voor een boemerangeffect. Dat blijkt uit het promotieonderzoek dat Klaas Veenma deed naar drie grote infrastructurele projecten in Overijssel.

In Strong Towns pleit Charles Marohn ervoor de almaar uitdijende steden een halt toe te roepen en in te ruilen voor compacte, organisch groeiende steden. Recensent Frank van Oort kan een heel eind meegaan met de visie van Marohn.

Hoe houden we de Brainportregio bewoonbaar en bereikbaar? Anton Bos van BMC zette voor de MIRT ontwerpend onderzoek in. “Dat helpt om vat te krijgen op de opgave én op werkende, uitvoerbare oplossingen.”

Stationsgebieden zijn goed bereikbaar en hebben vaak voorzieningen in de buurt. Aan de hand van de casussen Den Bosch en Purmerend wordt duidelijk welke kansen, dilemma's en lastige keuzes bij de verdichting van stationsgebieden spelen.

Dezelfde snelheid voor alle weggebruikers en de reisafstanden in de stad verkleinen. Dat zijn volgens ingenieursadviesbureau Sweco twee noodzakelijke ingrepen om steden de komende 40 jaar gezond, leefbaar en duurzaam te maken en te houden.

De stad en haven van Napels zijn nauw verbonden, maar historische besluitvormingspatronen verhinderen verandering. TU Delft-promovendus Paolo De Martino: "Je moet je eerst bewust worden van je patronen, voordat je ze ten goede kunt veranderen."

De enorme woningbouwopgave vraagt volgens adviseurs Nick Juffermans en Martijn Schutte, ontwikkelaar Chris Huisman en onderzoeker Simon van Zoest om slimme, duurzame en betaalbare mobiliteitsoplossingen in gebiedsontwikkeling.

De perfecte blauwdruk voor de moderne stad of de reden dat de (sociale) verschillen in de stad nog groter worden? De 15-minuten stad blijft de gemoederen in gebiedsontwikkeling bezighouden.

In een vorige maand verschenen memo evalueert het CRa de invoering van het Dashboard Verstedelijking. “Het dashboard kan veel bijdragen aan de discussie over verstedelijking in een regio, maar het proces moet daar ook wel op ingericht zijn.”

Wereldwijd verschijnen de eerste masterplannen voor stadswijken die rekening houden met uitbraken van corona. Veiligheid, groen en mobiliteit staan daarin centraal.

ANALYSE Fietsfiles zijn geen uitzondering meer. Herinrichting van straten is nodig om de explosieve groei op te vangen.

Autonome auto's, fietsvriendelijke steden, digitale vervoersplatforms: de toekomst van stedelijke mobiliteit zit vol onzekerheden, en daar houden mensen niet van. Tijdens de Masterclass Mobiliteit legden wetenschappers hun kennis én dilemma's daarom…

De stad zo inrichten dat zij uitnodigt tot bewegen, waardoor bewegen een vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijks leven wordt. Dat is het doel van de Bewegende Stad. Dit programma combineert expertise op het gebied van gedragsverandering, met exp…

In het boek Infratecture, infrastructuur als ontwerpopgave houdt Marc Verheijen een pleidooi voor het integraal ontwerpen van infrastructuur en openbare ruimte. Civiele kunstwerken staan niet op zichzelf, maar zijn onderdeel van het publiek domein. …

Wereldwijd verschijnen de eerste masterplannen voor stadswijken die rekening houden met uitbraken van corona. Veiligheid, groen en mobiliteit staan daarin centraal.

Bewoners van Engelse nieuwbouwwijken kunnen vaak niet zonder auto omdat de gebiedsontwikkeling ze daartoe dwingt. Opvallend is dat de duurzaamheid van de mobiliteit in deze wijken de laatste jaren alleen maar is verslechterd.

Zwolle wil de monofunctionele spoorzone transformeren naar een gemengd stuk stad. Stedenbouwkundige Doesjka Majdandzic vertelt hoe de gemeente Zwolle dit wil realiseren.

Gebiedsontwikkeling in het Utrechtse Stationsgebied is friemelen in een groot bord spaghetti. Gemeente, ontwikkelaar en architect vertellen over hoe het ze tóch gelukt is om mixed-use-gebouw Het Platform te realiseren.

Hoe lukt het een stuk stad uit de negentiende eeuw in Barcelona om te gaan met de uitdagingen van de eenentwintigste eeuw? Stedenbouwkundige Christian Rommelse concludeert dat het grid van Ildefonso Cerdà nog altijd werkt.

Mobiliteitshubs kunnen hoogstedelijke gebieden in de toekomst leefbaar en bereikbaar houden. Daarvoor zijn volgens consultants Bas Scholten, Christiaan Kwantes en Tim Burmanje wel nieuwe vormen van samenwerking en financiering nodig.

Om het duurzame karakter van de nieuwe stadswijk Cartesius in Utrecht kracht bij te zetten, komt in deze gebiedsontwikkeling een mobiliteitshub nog voordat de eerste paal van de woningen de grond in is gegaan.

Met de Groene Loper combineert Maastricht een snelwegtunnel met bovengrondse gebiedsontwikkeling. Wat levert dat op aan maatschappelijke meerwaarde? “Er is geen groter compliment denkbaar dan dat gebruikers de ruimte weten te vinden.”

Het gebied rondom het NS-station van de historische stad Hoorn heeft geen smoel. Terwijl het mooie kansen heeft als belangrijk ov-knooppunt en woon-, werk- en verblijfsgebied. Ambtelijk opdrachtgever Peter Entius vertelt hoe dat moet lukken.

Binnen twintig minuten lopen, fietsen of met het OV alle belangrijke stedelijke voorzieningen binnen handbereik: dat is het idee van de ‘20-minuten-stad’. Singapore en Melbourne hebben het concept opgenomen in hun beleidsplannen.

ANALYSE In ‘Station NXT’ onderzoekt ProRail 4 internationale stations die als voorbeeld kunnen dienen voor de toekomst van Nederlandse treinstations. Stadszaken.nl heeft het rapport samengevat en geeft zo een impressie van wat we kunnen verwachten.

Utrecht gaat van start met de transformatie van de Merwedekanaalzone tot een groene en gezonde stadswijk. Het omvangrijke project biedt volop kansen voor gezonde gebiedsontwikkeling, zowel ruimtelijk als financieel.

Al sinds 1988 werkt men in Delft aan de grootschalige, integrale herontwikkeling van het spoorzonegebied. Vanwege de centrale ligging naast de Delftse binnenstad, is dit een voor de stad unieke en belangrijke gebiedsontwikkeling. Na een jarenlange i…

VERSLAG Scheid infrastructuur en gebiedsontwikkeling, betrek burgers, voorkom verkeersgevaren en plan flexibel. Dat zijn de belangrijkste 4 conclusies die betrokkenen bij de ontwikkeling van Spoorzone Delft eind 2018 trokken.